بازدید کننده محترم برای پیشرفت و توسعه  سایت «تخصصی گاو »با نظرات خود مارا یاری دهید

باتشکر : مدیریت سایت

مقدمه

مقاله حاضر در حقيقت متن كامل نشريه اي است كه توسط سرپرست آموزش سازمان تغذيه و كشاورزي وابسته به سازمان ملل متحد در افغانستان و اتيوپي تدوين شده است و توسط مركز آموزش دامپزشكي وزارت كشاورزي يمن به زبان عربي ترجمه شده است و از اين زبان به فارسي ترجمه شده است .

اطلاعات عمومي
شتر حيوان نشخوار كننده ، بدون شاخ و زوج سمي است كه به گروه پستانداران تعلق دارد . شتر داراي چهار اندام خلفي و قدامي بلند و قوي است كه هر كدام به كف پائي عريض و خشن منتهي مي گردد كه داراي ناخن هائي ضعيف و رشد نايافته بوده و براي راه رفتن بر روي شن هاي صحرا سازگاري يافته است اين حيوان داراي گردني دراز و منحني است . سر شتر مستطيل شكل و لب هاي بالائي او شكافته است . دندان هاي پيش و نيش وي قوي و برنده است و توانائي گاز گرفتن عميق را به حيوان داده است .
شتر آسيائي دو كوهانه است كه كوهان اول بر روي كمر و كوهان دوم بر روي كپل حيوان قرار دارد  و شتر در آن اقدام به ذخيره سازي غذا مي كند . رنگ پشم اين گونه شترها سرخ – خاكستري است و پشم ها به صورت انبوه و بلند در پشت گردن و در اطراف بخش بالائي اندام هاي خلفي و قدامي رشد مي كنند. تعداد زيادي از اين گونه شترها در منطقه آسياي ميانه وجود دارد كه برخي از آنها جهت سواري مورد استفاده قرار مي گيرند.
گونه ديگر شتر ، شتر عربي يا يك كوهانه است كه اين شتر در صحراهاي كشورهاي عربي و آفريقائي وجود دارد .
شتر حيوان مفيدي است وكاربردهاي فراواني دارد . اين حيوان علاوه بر اينكه وسيله اصلي رفت و آمد ساكنين صحراست ، از سوئي ديگر مي تواند غذاي آدمي و وسايل مورد نياز ديگر را به انسان عرضه كند و انسان مي تواند بوسيله تغذيه با شير شتر و گوشت شتر ، تا هفته ها در صحرا زنده بماند . هم چنين مي توان از چربي كوهان به جاي كره استفاده كرد و پشم شتر را در ساختن خيمه ها ، پتو ، فرش ،‌لباس هاي پشمي ،‌طناب و ريسمان به كار برد . هم چنين مي توان از مدفوع خشك شده شتر براي روشن كردن آتش استفاده كرد و پس از كشتار شتر مي توان از پوست آن براي ساختن كفش ، و مشك و غيره ، ....استفاده كرد . شتر از حيواناتي است كه با محيط هاي خشك و بي آب و علف و صحرا سازگار شده واين سازگاري باعث شده است كه به خوبي قادرباشد آب و هواي گرم و خشك ، بي آبي و كم غذائي را تحمل نمايد .
كوهان ، عضوئي قابل توجه در شتر است كه فقط از چربي و عضلات تشكيل شده و در آن استخواني وجود ندارد و شتر درشرايط بي غذائي تا چندين روز مي تواند با اعتماد به وجود اين چربي و سوخت و ساز آن زنده بماند.
كف پاي شتر حالت مخصوص به خود دارد و از دو بخش تشكيل شده است و كلفت و پهن است و مانع از اين مي شود كه پاي شتر درشن هاي ريز صحرا فرو رود . چشم هاي شتر داراي مژگان هاي بلندي است كه به همراهي پلك ها ، چشم ها را از طوفان هاي شني و از تابش شديد آفتاب محافظت مي كند . منخرين شتر داراي شكاف هاي طولي است كه شتر در هنگام تنفس مي تواند بيني را به خوبي از هم باز كند و بيشترين ميزان هوا را وارد ريه هاي خود كند و در هنگام بروز طوفان هاي شني بيني خود را ببندد . هم چنين شتر داراي فك درازي است كه به طور جانبي حركت مي كند و مي تواند عمل جويدن را به خوبي انجام دهد . شتر مي تواند بيشتر از هر حيوان ديگر بي آبي را تحمل كند ‌و اكنون آشكار شده است كه شتر به علت اختلاف زياد درجه حرارت بدنش مي تواند آب بدن خود را حفظ نمايد . زيرا كه از اين آب براي خنك كردن بدن استفاده نمي كند . درجه حرارت بدن شتر ثابت نيست و به آهستگي همراه با ارتفاع درجه حرارت محيط بالا ميرود و اين بدان معني است كه شتر آب بدن خود را از دست نمي دهد تا بدن خود را سرد نگه دارد ( كه اين كار در انسان از طريق عرق كردن صورت مي گيرد ) و در هنگام شب ، هنگامي كه درجه حرارت محيط پايين مي رود درجه حرارت بدن شتر نيز كاهش يافته و در هنگام صبح در پايين ترين درجه خواهد بود .
دماي بدن شتر مي تواند در محدوده 7 درجه فارنهايت بالا و پايين برود در حالي كه در انسان فقط در محدوده 1 درجه فارنهايت بالا و پايين مي رود .

خصوصيات شتر
لب هاي شتر داراي وسعت حركتي خو بي است و لب بالائي به دو بخش تقسيم شده است و ملاحظه مي گردد كه لب پاييني در شترهاي مسن بوضوح آويزان است . در اين حيوان نيز ، همانند ساير نشخوار كنندگان برروي فك پائيني شتر فقط دندان پيشين وجود دارد و اين دندان ها در فك بالائي وجود ندارد . دهان شتر هميشه باز است و حيوان صداهائ بلند و آزار دهنده اي از خود در مي آورد و هنگامي كه حيوان چنين صداهائي از خود در مي آورد اگر به دهان او بنگريم در موخره دهان مي توانيم توده اي سرخ رنگ را ببينيم كه احياناً تا بخش جلوئي دهان مي رسد و به نظر مي رسد كه وظيفه اين توده مرطوب كردن ناحيه انتهايي حنجره است و در نتيجه كمك مي كند حيوان در برابر تشنگي مقاومت كند . ( اين توده با لاخص درهنگام فصل جفتگيري ، كه شتر نر مست بدون دليل به ديگران حمله مي كند ، و بيضه ها و مثانه و اجزاي ديگر بدن را گاز مي گيرد ، در خارج از دهان نيز مشاهده مي گردد ) .
شتر در بالاي پس سر خود غده اي نرم و مرطوب دارد كه وظيفه ترشحي آ‌ن در هنگام مستي شتر است . در حالي كه بقيه اجزاي بدن كاملا خشك مي باشد . در ناحيه مفصل پاها ‌،پوست شتر كلفت و خشن مي گردد كه به آن پينه مي گوئيم اين پينه ها بيشتر در جاهائي از بدن مشاهده مي گردد كه شتر بر روي آنها مي نشيند تا باقي بدن خود رااز اصطحكاك با زمين محافظت نمايد و هم چنين شتر در ناحيه جناغ سينه نيز پينه بزرگي دارد كه شتر را در هنگام نشستن بر روي زمين در حفظ تعادل كمك مي رساند . كوهان شتر يك توده چربي است كه حجم آن بر حسب شتر ، سن وي و سلامتي يا بيماري وي تغيير مي يابد .
پاهاي شتر به گونه اي آفريده شده است كه حيوان را در هنگام راه رفتن بر روي شن هاي نرم ياري كند ، ولي به هر حال اين پاها با هر گونه زميني به جز زمينهاي گل آلود مناسبت دارد . اما سم هاي حيوان واضح و آشكار نبوده و در داخل بافت كراتينه كف پا فرار گرفته است . كف پا محكم بوده و داراي ناخن هاي سخت و كوتاهي در مقدمه است و هنگامي كه كف پا بر روي زمين گذاشته مي شود به خوبي منبسط مي گردد و باعث تثبيت پا بر روي شن ها مي گردد و اين در حالي است كه شتر با سختي فراوان بر روي زمين هاي گلي و لغزنده راه مي رود .
دستگاه گوارش شتر همچون ساير نشخوار كنندگان داراي معده چهارگانه است هر چند كه هزار لاي شتر ، رشد وتوسعه چنداني نيافته است . شتر داراي رفتار خاصي است . اين حيوان هر چند كه حيواني بردبار و آرام است اما احياناً وبه صورت ناگهاني مهاجم مي گردد (بالاخص در فصل جفت گيري ) و به همين جهت بهتر است كه در هنگام كار ،‌شتران نرو ماده از هم جدا گردند در اوقات ديگر شترها مطيع و آرام هستند . علي رغم اينكه در هنگام گرفتن افسار آنان و يا نهادن بار ، از خود صداهاي بلند آزار دهنده در مي آورند خطري نخواهند داشت و معمولا ً شتران اخته شده در مقايسه با شتران نر طبيعي آرام تر هستند . شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بيماريها تا حدودي مقاوم تر از ساير دامها ست و هيچگونه علايم خستگي و ناراحتي از خود بروز نمي دهند . به همين جهت بايد كه به دقت آن ها را تحت نظر داشت زيرا در هنگام بيماري نيزبدون هيچگونه اظهار ناراحتي هم چنان به كار خود ادامه مي دهند .

نشانه هاي سلامتي
دامپزشكان بايد در هنگام آزمايشات باليني شتر كاملاً بر حذر باشند، زيرا كه علي رغم آرامش و تحمل زياد ،‌اين حيوان مي تواند لگد بسيار محكمي بزند كه ممكن است تا شانه برسد . شتر هم چنين مي تواند دست ها و پاهاي خود را در محدوده وسيعي به عقب يا جلو حركت دهد بطوري كه اين حيوان مي تواندبا دست هاي خود نيز لگد بپراكند و ارتفاع لگد آ‌ن تا آرنج مي رسد و گفته مي شود كه شتر بعد از آن كه به انسان لگد پراكند و او را نقش زمين كرد بر روي او مي نشيند .
به هر حال شتر هنگامي كه ايستاده باشد خطرناك است اما چون بنشيند آرام مي گيرد و بي خطر مي شود .شتر علي رغم اين كه صداهاي ترسناكي از خود در مي آورد اما به ندرت گاز مي گيرد . در هنگام معاينه دهان و سر حيوان بايد در يكي از طرفين شتر ايستاد زيرا كه احياناً شتراقدام به پرت كردن غذا و لعاب به طرف جلو مي كند . جهت هر كاري بايد در آغاز شتر را بوسيله طنابي بست .
شتر سالم شتري است با سر افراشته و چشمان صاف ،‌ و گوش هاي برجسته و كوهان دائري شكل و بدن پر با انحناي اندكي به يكي از طرفين باشد . شتر سالم بايد براحتي راه برود و پينه موجود در زير جناغ سينه اش بزرگ و بدون زخم و ترك خوردگي باشد .
دماي بدن ،‌دليل خوبي براي شناخت سلامتي شتر است و همانطور كه قبلا ًتوضيح داديم درجه حرارت بدن شتر از وقتي به وقت ديگر تفاوت مي كند ، به طوري كه در صبح ها درجه حرارت پايين بوده و تاهنگام غروب آفتاب بتدريج بالا مي رود ، سپس دوباره شروع به پايين آمدن مي كند . در ذيل ميانگين دماي بدن شتر را در اوقات مختلف مشاهده مي كنيم :

متوسط درجه حرارت ميزان درجه حرارت
ساعت 6 صبح 5/97 فارنهايت از 94 تا 6/98 فارنهايت
ساعت 12 ظهر 0/99 فارنهايت از 95 تا 100 فارنهايت
ساعت 6 بعد از ظهر 6/100 فارنهايت از 99 تا 7/101 فارنهايت

درجه حرارت شتر درروز و شب هاي بسيار گرم به بالاترين ميزان خود مي رسد و ريزش باران باعث پايين آمدن درجه حرارت شتر به كمترين ميزان خود مي گردد و بطور كلي در هنگامي كه شتر در معرض آزار تعداد بسيار زيادي از مگس هاي آزار دهنده قرار مي گيرد ، درجه حرارت او به دليل درستي براي سلامتي او نخواهد بود.
تعداد ضربان قلب شتر به شدت متفاوت است ولي به طور متوسط بين 28 تا 32 ضربه در دقيقه است و مي توان نبض شتر را با لمس شريان هاي زير زانوي شتر شمرد . تعداد دفعات تنفس شتر در هنگام استراحت 5تا7 مرتبه در دقيقه است و اگر از 12 مرتبه دردقيقه بيشتر بود نشان دهنده اين است كه شتر در وضعيتي غير طبيعي است.

علايم بيماري
درجه حرارت حيوان در حالت بيماري بالا مي رود و چنانچه درجه حرارت حيوان در ساعت 6 صبح بيش از 6/98 درجه فارنهايت و در ساعت 6 بعداز ظهر بيش از 7/101 درجه فارنهايت باشد شتر تب دار به شمار مي رود . هم چنين از علايم بيماري ، بي اشتهائي ، توقف نشخوار ، افزايش ميزان نتفس ، خم كردن سرو گردن رو به جلو و ريزش اشك از چشم ها بر روي گونه ها است ، شتران تب دار معمولا ترجيح مي دهند كه در زير تابش خورشيد باشند و هنگامي كه شتر دچار دل درد مي شود همچون اسب ها رفتار كرده و در خاك مي غلتد و يا اينكه مي نشيند و پاهاي خود را درهر دو جفت بلند نموده و شكم خود را به زمين مي فشارد و سرعت تنفس وي به شدت افزايش مي يابد و گاهي اوقات شتر به تورم بافت استخوان مبتلا مي شود كه در اين حالت فاصله ميان دم و بازدم وي زياد مي شود و هنگامي كه حيوان واقعا مريض باشد آه و ناله مي كند اشك از چشمانش سرازير مي گردد و گاهي اوقات دندان هاي خود را به شدت به هم مي سايد ، ولي اين دندان قروچه در حالت مستي و هيجان جنسي و بعداز خوردن نمك نيز مشاهده مي گردد.
اسهال در شتر دليل بيماري نيست زيرا كه ممكن است كه در نتيجه تغيير جيره غذائي شتر اتفاق بيفتد وهمچنين ديده شده كه شتر در اثر ترس و يا زخمي شدن نيز دچار اسهال شود . معمولا ًمدفوع شتر نرم و يك طرف بر آمده و از طرف ديگر فرو رفته است و اگر شتر دچار يبوست گردد مدفوع وي دائري شكل ، سخت و خشك خواهد شد .

توليد مثل
شتر نر بر خلاف شتر ماده داراي فصل جفتگيري است و اين فصل جفتگيري متناسب با هنگام آمادگي شتر ماده جهت باروري است، و فصل جفتگيري در نيمه كره شمالي در ماه هاي آخرفصل زمستان است و دوره يا فصل مستي شتر ناميده مي شود ودر صورت وجود علوفه كافي فصل جفت گيري ازماه دسامبر آغاز شده و تا ماه مارس ادامه مي يابد . به هرحال شتر در ماه فوريه در حالت هيجان جنسي خواهد بود و علايم اين هيجان واضح و آشكار است و احتياج به شرح فراوان ندارد . چرا كه در چنين حالتي كه كام نر حيوان بزرگ شده و از دهان بيرون مي زند و اين امر بسيار واضح وآشكار خواهد بود . معمولاً بزرگترين و قويترين شتر گله اقدام به باروري شتران ماده مي نمايد ، و چنانچه دو شتر نر در حالت مستي در يك زمان وجود داشته باشند ،‌آن دو به جنگ پرداخته و شتر پيروز است كه اقدام به جفتگيري با شتران ماده نموده و شتر شكست خورده حالت مستي خود را از دست مي دهد .
در اين فصل ، معمولا ًشتر نر به حيوانات ديگر و حتي انسان حمله مي كند و به آنها صدمات فراوان وارد مي كند و در اين فصل شترها كثيف ، آزار دهنده و كم رشد مي شوند و جهت جلوگيري از چنين مسائلي اقدام به اخته نمودن شتران كاري و باركش مي نمايند. ولي اخته كردن اگر در شتران كمتر از 6 سال سن انجام شود ، خود باعث حدوث تغييرات ناخوشايندي از لحاظ رشد استخوان ها و عضلات و قدرت تحمل شترها مي گردد. از سوئي ديگر اگر اخته كردن بعد از 6 سالگي انجام شود ممكن است كه عمل اخته كردن برايش خطرناك باشد و بهترين راه براي كنترل شتران اخته نشده در فصل مستي ، اين است كه آنان را به كار سخت و طاقت فرسا به گمارند . شتر در اين دوره بايد تمامي وظايف خود را انجام دهد و نبايد او را به حال خود رها كرد .
معمولا ًخطراتي را كه شتر مي تواند به انسان وارد آورد گاز گرفتن است كه اين كار به وسيله دندان هاي نيش خود انجام مي دهد و به همين جهت بهتر است كه اين دندان ها رابا سوهان سائيده و كند ساخت تا ضرر ناشي از آنها كمتر شود .
باروري شتر ماده درسن چهار سالگي شروع مي شود و ممكن است كه تا مدت 15 سال به زاد و ولد بپردازد و معمولاً شتر ماده هر دو سال يك بار مي زايد و مدت حاملگي شتر در حدود يك سال به طول مي انجامد و شتر ماده به مدت 6-12 ماه از بچه شتر مراقبت و نگهداري مي كند .
بچه شتر در هنگام ولادتش ضعيف و ناتوان است ولي بعد از 24 ساعت از زايمان مي تواند به دنبال مادر خود راه برود و اگر قافله شترها در حالت حركت باشند و امكان توقف موجود نباشد معمولا ًبچه شتر تازه بدنيا آمده را در داخل خورجيني نهاده و بر پشت شتر ديگري مي بندند و شتر ماده به دنبال اين شتر حركت خواهد كرد .
شتر ماده روزانه (5/4ليتر ) شير مي دهد و اين ميزان شير بر حسب ميزان تغذيه شتر و وضعيت سلامتي او تغيير مي يابد . دوره شير دهي معمولا ً از 7 تا 18 هفته طول مي كشد و بچه شتر معمولا ً در سن 15 ماهگي از شير گرفته مي شود . از شير شتر كره نيزگرفته مي شود .

تغذيه
شتر حيواني است كه در تغذيه علاوه بر علوفه مي تواند از درختان ،‌درختچه ها و علوفه خشك استفاده كند و با اضافه كردن حبوبات به جيره غذايي شتر ديده شد كه اين شتران بيشتر از شتران ديگري كه فقط بر درختچه ها تغذيه مي كرده اند فعاليت كاري داشته اند . ولي به هر حال تغذيه بيش از حد با حبوبات نيز مي تواند خطر آفرين باشد زيرا كه دستگاه گوارش شتر توانائي هضم مقدار زياد حبوبا ت را ندارند به همين جهت بايد در جيره غذايي شتر ميزان كمي ازكنستانتره و حبوبات باشد . همچون ساير نشخوار كنندگان شتر نيز بايد به مقدار كافي علوفه تناول كند و همچنين بايد به شتر بعد از غذا خوردن مدتي استراحت داد تا بتواند نشخوار كند . به هر حال مدت چراي شتر بايد 6 ساعت در روز باشد . شتران خوردن گياهان و درختچه هاي كوچك را ترجيح مي دهند ولي قدرت تميز گياهان سمي را از غير سمي ندارند. كاه و ساقه محصولات كشاورزي از غذاهاي مفيد براي تغذيه شتران به شمار مي روند . شتر توانائي خوردن علوفه و گياهان غير ثابت و متحرك را ندارند يعني فقط مي تواند گياهان و علوفه متصل به زمين يا درختان را بخورد . و به همين جهت براي شتر خوردن گياهان درو شده مشكل است . به هر حال شتران قدرت تميز غذائي ندارند و ممكن است كه اقدام به خوردن لباس ،‌گليم ، افسار و لجام بنمايد .
اما از لحاظ نوشيدن آب ،‌شتر هر چه بيشتر كار كند به آب بيشتري نياز دارد و شتر مي تواند تا چند روز بدون نوشيدن آب زنده بماند . ولي بهتر است در صورت امكان در هر روز سيراب گردد و اگر شتر در مدت زيادي تشنه بود بايد در هنگام رسيدن به آب از پي در پي و به سرعت آب خوردن وي جلو گيري كرد جهت اين كار بايد در آغاز مقداري آب به او داده شود و سپس مدتي بعد باقيمانده آب را بنوشد .
شتران معمولا ً آب راكد را بر آب جاري ترجيح ميدهند وشتر بايد در هنگام ظهر كه آب گرم شده است آب بنوشد .

تعيين سن
دندان هاي شيري فك پايين مدت كوتاهي پس از تولد ظاهر مي گردند و بعد از دو ماه هر 6 دندان پيش كامل مي گردند و بعد از حوالي 12 ماه آن دندان ها سائيده مي گردند ولي هم چنان براي مدت 3 سال باقي مي مانند ولي در اين مدت بسيار سائيده مي گردند و هنگامي كه شتر به چهار سالگي رسيد فاصله ميان اين دندانها از هم زياد مي شود و فائده آن در چرا كاهش مي يابد . وقتي شتر به سن 5/4تا 5 سالگي مي رسد دندان هاي دائمي آغاز به ظهور مي كنند و در آغاز دندانهاي پيش دائمي ظاهر مي شود و هر سال دو دندان از دندان پيش ظاهر مي گردد. و هنگامي كه شتر به سن 7 سالگي رسيد تمامي دندان هاي فك پائيني او كامل خواهند بود و اضافه بر آن داراي دو نيش نيز خواهد بود كه در دو سوي فك پائيني وجود خواهند داشت . اين نيش ها وقت معيني براي ظهور ندارند ولي معمولا ً در سن 8 سالگي كامل مي گردند . اما در فك بالائي سه جفت دندان وجود دارد كه در دو سوي فك قرار گرفته اند و شبيه دندان نيش هستند و رشد و نمو آنها در سن 5-6 سالگي شروع شده و در سن 8 سالگي كامل مي گردد . در فك بالائي شتر هم چون گاو دندان هاي پيش وجود ندارد .

شتران كار و باركش
شتران كار و باركش را بايد صبح ها و غروب ها در مرتع رها كرد تا چرا كنند اين شتران را نبايد بيش از 8 ساعت به كار واداشت . هنگامي كه شتر سه ساله مي شود مي تواند بارهاي سنگين را به وزن 125 تا 255 كيلوگرم و براي مسافت 23 كيلومتر در روز حمل كند . اين توانائي شتر سالم در حالت شرايط معمولي است و هميشه بايد توجه داشته باشيم كه شتر حيوان بردباري است و هيچگونه نشانه اي دال بر خستگي ،‌ناراحتي و تشنگي و گرسنگي و درد از خود بروز نمي دهد و به همين جهت ممكن است كه در اثر يكي از آنها ناگهان بر روي زمين بيفتد و تلف شود .
سرعت شتر در شرايط مناسب 5/4 كيلومتر در ساعت است . اما شتر سواري مي تواند 125 كيلوگرم بار را بردارد و با سرعت 5/7تا 9 كيلومتر در ساعت حركت نموده و درروز مسافتي معادل 48 كيلومتر بپيمايد . در هر ساعت بايد ده دقيقه به شتر استراحت داده شود و ادرار شتر به ميزان كم و به تدريج خارج مي شود و اين كار چندين دقيقه به طول مي ا نجامد .
شتران در هنگام شب كه درجه حرارت محيط پايين مي آيد در برابر سرما حساسيت دارند به همين جهت بايد رو اندازي مخصوص براي آنها فراهم كرد . شتران تا سن 15تا 20 سالگي مي توانند بارهاي سنگين را تحمل كنند و تا سن 30سالگي يا بيشتر مي توانند بعضي از كارهاي سبك را انجام دهند . بعضي از شترها ممكن است تا 50سالگي عمر كنند .
در هنگام باركشي از شتر بايد توجه كرد كه زين مناسب باشد و ايجاد زخم بر روي پشت شتر نكند وچه بسا ديده شده كه درمان زخم هاي پهلوي شترها تا مدت ها به درازا كشيده شده است و به همين جهت بهتر است كه در زير زين پارچه هاي مناسبي قرار داد تا از فشار زين بر روي شتر كاسته شود و هر از چندي بايد اقدام به تعويض اين پارچه ها گردد . اين كار مي تواند تا حدود زيادي از ايجاد زخم و جراحات بر روي پشت شتر جلوگيري نمايد .

   مصرف گوشت توسط انسان بطور كلي با انتخاب وگزينش نوع معيني از گوشت همراه بوده است ونخوردن نوع معيني از گوشت متكي بر برخي اعتقادات ويا عادت هاي مخصوصي بوده كه باعث شده گوشت حيوان معيني خوشايند وگوشت نوع ديگر ناخوشايند جلوه كند . از دير باز مردم شهر نشين خوردن گوشت شتر را كنار گذاشته اند زيرا كه به غلط معتقد بوده اند كه گوشت شتر سفت ودير پز بوده وارزش غذايي چنداني ندارد . اما در حقيقت بايد گفت كه گوشت شتر در مقايسه با گوشت گاو از ميزان پروتئين كمتري برخوردار است واز لحاظ شكل ظاهري شبيه گوشت گوسفند است . اين گوشت در مقايسه با ساير گوشت ها از سديم بيشتري برخوردار است اما ميزان پتاسيم آن كمتر است ودر مقايسه با گوشت گاو وگوسفند از لحاظ درجه PH بسيار متفاوت بوده ودر نتيجه براي عمليات فرآوري گوشت بسيار مناسب است .

مقدمه :
   گوشت ومشتقات آن ،مواد غذايي مرغوبي به شمار مي روند كه خوردن آنها مي تواند باعث بروز عادات غذايي مختلفي براي مصرف كنندگان شود كه برخي از اين عادت هاي غذايي مي توانند مشكلات اقتصادي وبهداشتي براي مصرف كنندگان در پي داشته باشند واز جمله اين عادت ها يكي خوردن گوشت به صورت خام ويا تخمير شده مي باشد . برخي از مطالعات نشان مي دهد كه روش هاي مصرف گوشت ويا بازار يابي آن، در مواردي، باعث انتشار گسترده بيماري ها در كشورهاي عربي مي گردد چرا كه در جوامع عربي ميهماني هاي بزرگي ترتيب داده مي شود كه درآن ميهمانان زيادي شركت مي كنند وسفره هاي بزرگي گسترده مي شود كه تمامي افراد بر سر اين سفره ها مي نشينند وچنانچه در اين ميهماني ها گوشت آلوده اي مصرف شود اين افراد به بيماري مبتلا خواهند شد . از اين روست كه مقامات بهداشتي محلي ، منطقه اي وبين المللي اهميت زيادي را به بهداشت گوشت ومشخصات آن و روش هاي توليد ومصرف آن اختصاص داده اند . اما يك مشكل هم چنان باقي وپابرجا مي ماند كه حل اين مشكل آسان به نظر نمي رسد وآن مشكل درحقيقت تغيير عادت هاي غذايي مردم در رابطه با مصرف گوشت وفرآورده هاي گوشتي است .
   همه مي دانيم كه آدمي از دوران كودكي به خوردن نوع معيني از غذاها عادت مي كند وبه همين دليل از خوردن ساير غذاهايي كه به آن عادت ندارد وياغذاهايي كه به دليل برخي از اعتقادات ديني ، اجتماعي وعرفي تحريم شده است ، خود داري مي كند .براي مثال بسياري از شهرنشينان به علت عادت نكردن به مصرف گوشت شتر از خوردن آن خودداري مي كنند . برخي از آن ها بر اين گمان هستند كه گوشت شتر دير پز است وبرخي از خانم هاي خانه دار بر اين باور هستند كه خوردن گوشت شتر باعث طولاني شدن مدت آبستني در زنان باردار مي گردد وبرخي ديگر مي گويند كه گوشت شتر بوي ناخوشايندي مي دهد .
   در سال 1994 م بخش پرواربندي مركز تحقيقات دامپروري سودان يك بررسي تحقيقاتي در خصوص مطالعه راهكارهاي مختلف در خصوص كمبود گوشت ، روش مصرف افراد ، نوع گوشت مورد علاقه مردم وروش هاي پخت گوشت وبه ويژه مصرف گوشت شتر وبهداشت گوشت انجام داد .اما درحقيقت اين بررسي نتوانست ديدگاه هاي واقعي مصرف كنندگان سوداني را به خوبي نشان دهد زيرا كه اين بررسي در گروه معيني از مصرف كنندگان صورت گرفته بود كه بيشتر آن ها افرادي با درآمد محدود بودند . در همين بررسي مشخص گرديد كه گوشت گوسفند در رأس ليست گوشت مصرفي (35 / 80 % ) است ، زيرا كه مصرف كنندگان معتقد بودند كه گوشت گوسفند گوشتي خوش طعم ، زود پز ودر دسترس همگان است اما ميزان مصرف گوشت گاو با توجه به شرايط اقتصادي مصرف كننده از لحاظ اهميت در مرتبه دوم ودر حدود 39 /13 % بود در حالي كه به علت عدم عادت ويا اعتقادات غلط وناروا در باره گوشت شتر ، ميزان مصرف گوشت شتر در بين مصرف كنندگان در حد صفر بود .مصرف گوشت سفيد نيز به علت گراني وبه علت عدم عادت در مصرف روزانه آن چيزي در حدود 93 / 2 % بود . بيشتر مصرف كنندگان (28 /89 % ) اظهار نمودند كه بهترين جاي لاشه ، گوشت ران است . اما درخصوص روش هاي پخت گوشت ، 50 / 58 % افراد گوشت سرخ كرده را ترجيح مي دادند و 01 / 23 % طرفدار گوشت فرآوري شده بودند ودر حدود 71 / 35 % پخت عادي را مناسب مي دانستند . از همين جا مي توان دريافت كه درخصوص مصرف وپختن گوشت سليقه هاي مختلفي وجود دارد كه عواملي نظير محيط زيست ، عرف وعادت وروانشانسي مصرف در آن موثر است .
   گوشت شتر منبع بسيار خوبي براي بسياري از مواد غذايي مهم ومورد نياز بدن مي باشد . اين گوشت حاوي پروتئين هايي با ارزش غذايي بالا وتعدادي از ويتامين هاي مفيد ومورد نياز بدن نظير ويتامين B كمپلكس وبرخي از عناصر معدني مهم نظير آهن وفسفر وكلسيم است . هم چنين گوشت شتر داراي قدرت مخصوصي در نگهداري هرچه بيشتر آب است كه اين خاصيت اهميت زيادي در تعيين برخي از خواص طبيعي گوشت دارد .
   گوشت شتر از جهت تركيب شيميايي با گوشت ساير دام هاي اهلي تفاوت دارد . جدول شماره 1 نشان دهنده تركيب شيمايي گوشت تازه شتر است . هم چنين جدول شماره 2 نشان دهنده وضعيت گوشت شتر از جهت محتويات غذايي ، عدد هيدروژني وساير خصوصيات شيميايي ، الكتريكي وبافتي آن مي باشد .

جدول شماره (1 ) ـ محتويات گوشت تازه شتر

جدول شماره (2 ) ـ تجزيه وتحليل شيميايي گوشت تازه شتر

   گوشت شتر در مقايسه با گوشت گاو ميزان كمتري چربي ، پروتئين وخاكستر دارد .پروتئين هاي گوشت شتر فاقد اسيدهاي آمينه ضروري نظير ترپتوفان ، والين ، ليوسين وايزوليوسين وهم چنين اسيدآمينه نيمه ضروري هيستيدين مي باشد . گوشت شتر هم چنين در مقايسه با گوشت ساير دام هاي اهلي داراي سديم بيشتر وپتاسيم كمتري است كه اين امر با متابوليسم آب در بدن دام ارتباط مستقيمي دارد وبايد افزود كه نسبت كلسيم فقط در عضلات ران زياد است . اما نسبت آهن وروي در گوشت شتر كمتر از ميزان آن در گوشت دام هاي اهلي ديگر است .
   Abdollah وهمكارانش 1978 در يك بررسي بر روي تركيبات شيميايي گوشت شتر به كار رفته در صنايع كالباس سازي وتأثير آن بر روي خصوصيات حسي ، شيميايي وميكروبيولوژي ، مشاهده كردند گوشت شتر داراي رطوبتي مابين 77 % تا 9 /93 % وچربي معادل 18 / 1 % وخاكستر معادل 8/ 4 % براساس وزن ماده خشك مي باشد .
   همان طور كه در جدول شماره 3 مشاهده مي شود تركيب شيميايي گوشت شتر اختلاف زيادي با تركيب شيميايي گوشت ساير دام هاي اهلي وبه ويژه گاو ندارد ( موسوي 1995 ) ، ومشاهده شده است كه گوشت شتر در مقايسه با گوشت گاو از رطوبت بالاتري برخورداربوده وداراي ميزان كمتري از پروتئين وچربي مي باشد واين نتيجه با آن چه قبلاَ ( Yousef & Mukasa 1981 ) گزارش نموده بودند مطابقت دارد.

جدول شماره 3 ـ مقايسه چربي شتر با چربي ساير حيوانات

خصوصيات حسي وفيزيكي گوشت شتر
   گوشت شترهاي جوان كه سن آن ها مابين يك تا سه سال است نرم تر وخوش طعم تر از گوشت شترهاي بزرگسال است كه معمولاً گوشتي سفت ودير هضم دارند وهرچه سن حيوان بيشتر وبيشتر شود ، از ميزان نرمي گوشت كاسته مي شود ، از اين روست كه پيشنهاد مي شود همان طور كه زايد وهمكارانش 1991 نيز مطرح ساختند بهتر است كه شتر هاي يكساله را براي مصرف گوشت ذبح نمود .
   بياليه وهمكارانش 1981 اظهار نمودند كه گوشت شترهاي كم سن وسال ازجهت مزه و طعم ونرمي شبيه گوشت گاو است . موسوي ( 1995 ) اقدام به مطالعاتي در زمينه استفاده از گوشت شتر در همبرگر سازي نمود به طوري كه در اين همبرگرها به درجات مختلف گوشت گاو اضافه شده بود . وي اين همبرگر را در اختيار گروهي از صاحب نظران قرار داد تا آن ها را از جهت تمامي خصوصيات حسي نظير رنگ ، بو ، طراوت ، نرمي ودرجه پذيرش مصرف كننده ) مورد بررسي قرار دهند ومشاهده كرد كه صفت نرمي در همبرگرهايي كه ميزان بيشتري گوشت شتر داشتند واضح وآشكار است . هم چنين مشاهده شد كه صفت كم وزني همراه با افزايش نسبت گوشت شتر در همبرگرها افزايش مي يابد . گفتني است كه گوشت شتر براي تهيه تمامي انواع غذاهاي مورد مصرف آدمي كه از گوشت حيوانات ديگر تهيه مي شود نظير گوشت هاي سرخ كرده، پخته وفرآوري شده مناسب است .
   اما عللي كه باعث شد مردم گمان كنند كه گوشت شتر دير پز است ، استفاده از گوشت شترهاي پير ومسن است چرا كه هرچه عمر شتر بالا رود پيوندهاي موجود بين الياف بافت همبند افزايش مي يابد وكمتر وكمتر تحت تأثير حرارت وانزيم ها قرار مي گيرند . قابل ذكر است كه گوشت شتر هاي مسن وپير براي سرخ كردن مناسب نيستند ، چرا كه به علت داشتن ميزان زيادي از كولاژن دير پز مي باشند ، اما مي توان اين گوشت را فرآوري كرده واز آن مارتادلا ويا كالباس تهيه كرد ويا اين كه آن را همانند ساير گوشت ها خشك كرده وبراي مدت طولاني در داخل روغن حيواني نگهداري كرد .
   از اين رو پيشنهاد مي شود كه مصرف كنندگان گوشت شتر را تجربه نمايند ، چرا كه با توجه به سرعت حوادث در دنياي امروز وتغييراتي كه هر از چندي در محيط زيست پيرامون ما روي مي دهدوشامل جنگ ها وبيماري ها وبلاياي طبيعي مي باشد ، آدمي بايد بر مصرف تمامي انواع گوشت هاي موجود عادت كند ، همان طور كه اين امر در كشورهاي غربي اتفاق افتاد ومصرف كنندگان براي فرار از دست بيماري جنون گاوي به خوردن گوشت تمساح وشتر مرغ روي آوردند .

چربي شتر
   چربي شتر همانند چربي ساير دام هاي اهلي بر اساس تكنيك هاي متداول فرآوري ، فرآوري شده ومورد استفاده قرار مي گيرد . بياليه وهمكارانش 1988 اظهار مي كنند كه رنگ چربي شتر سفيد است كه گاهي اوقات رنگ سفيد آن به سرخي مي زند وتفاوت قابل ملاحظه اي بين لاشه هاي مختلف حيوانات مشاهده نشده است ، علي رغم آن كه آن ها از نظر سني با هم اختلاف داشتند . وزن چربي كوهان شتر تقريباً 1 / 82 % از وزن كل چربي بدن شتر را تشكيل مي دهد . ميزان چربي موجود در كوهان شتر دوكوهانه در حدود 100 كيلوگرم برآورد مي شود . در برخي از مناطق كوهان شتر به عنوان غذايي خوش طعم مورد استفاده قرار مي گيرد وبه صورت خام ويا آب پز مصرف مي گردد ودر حالت كمبود غذا به عنوان منبع انرژي مورد استفاده قرار مي گيرد .

گياهان مرتعي يكي از منابع غني مورد استفاده در تغذيه شترها به شمار مي رود و معمولاً شترها در مراتع ، برخي گياهان را بر ساير گياهان ترجيح مي دهند . در اين مقاله سعي بر اين شده است كه به معرفي گياهان مرتعي اي كه شترها آنها را بر ساير گياهان ترجيح مي دهند پرداخته شود با اين اميد كه مورد استفاده دست اندركاران قرار گيرد .

1ـ خار شتر Alhagi comelorum :
از خانواده پروانه آسياها papilionacees و از بقولات (لكومينوز) مي باشد . اين خانواده داراي كاسبرگ زنگ مانند با پنج دندانه كوتاه مي باشد. ميوه اين خانواده ناشكوفا است، دانه ها در داخل نيامك پهلوي هم و نامرتب قرار دارد. اين گياهان داراي ساق هاي منشعب خاردار مي باشند و برگ ها ساده و كامل مي باشد. اين گونه در تمام نقاط ايران، سمنان، خراسان، آذربايجان، سيستان و بلوچستان، هرمزگان ، كرمان، يزد و خوزستان وجود دارد. اين گونه خود به دو زير گونه تقسيم مي گردد يكي داراي برگ هاي درشت بوده و ديگري داراي برگ هاي ريز مي باشند .
خار شتر گياهي است چندين ساله كه در تمام خاك ها مي رويد و مخصوص خاك هاي فقير مي باشد و حتي در خاك هائي كه داراي قشر سفيدرنگ نمك مي باشد مي رويد . ريشه اين گياه خيلي عميق است و تا 5 ـ 6 متر هم مي رسد و از اين لحاظ در مقابل كم آبي مقاومت زياد دارد . خارشتر گياهي است مقاوم به سرما و تا ارتفاع 400 متري مشاهده گرديده است و در برخي مناطق همچون بلوچستان بيشترين غذاي شتر به طور معمول از گونه خارشتر است . بيشترين زمان مناسب توليد و برداشت علوفه خارشتر در زمان گل دهي و بذردهي مي باشد .

2ـ گورگياه Andropogon spp :
گياهي است انبوه، گسترده، خشبي و خوش خوراك كه با چندين مرتبه رشد مجدد در سال نسبت به چراي مفرط مقاوم مي باشد . سنبله هاي اين گياه بر روي هر گره محور اصلي سنبله به صورت بندبند قرار گرفته است . بعضي از اين انواع داراي دم گل بلندي است كه گاهي سنبله آن عقيم و پوشيده از موهاي ظريف مي باشد . ساقه هاي اين نباتات سخت بوده ، سنبلچه ها در يك سنبل مركب قرار گرفته است و چنانچه اين گياه بيش از حد رشد نمايد خشبي شده از كيفيت علوفه اي آن به ميزان فراواني كاسته مي گردد . اين گياه از غرب اروپا تا مركز آسيا پراكنده مي باشد ودر ايران نيز وجود دارد .
دوگونه از اين گياه بنام هاي A.Faveolatus و A.KellerI در سومالي مورد تغذيه شترها واقع مي گردند .

3ـ مزج Spp Aristida
گونه اي است پر پشت و كلاف مانند با ريشه هاي قوي و ساقه هاي كوتاه ، برگ هاي اين گياه باريك بوده و خوش خوراكي متوسطي دارد . اين گونه در برابر زمستان هاي خيلي سرد به مراتب بهتر از تابستان هاي گرم مقاومت مي كند و به طور وفور در مناطق كم و بيش خشك ايران از خوزستان تا خراسان و از بلوچستان تا قسمت هاي خشك آدربايجان وجود دارد . اين گياه از گندميان ايده آل براي مناطق خشك و شني بوده به شرط اينكه شن زياد متحرك نباشد .
اين گياه چراي مفرط را به خوبي تحمل نموده و به آساني توليد بذر مي نمايد چهار گونه از اين گياه به نام هاي A.Kelleri و A.Pallida و A.Plumosa و A.Pungens مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد .

4ـ اتريپلكس Atriplex Spp
گياهي است كه هميشه سرسبز است و چنانچه بدان توجه كافي شود مي تواند به ويژه در تابستان و پائيز كه اكثر گياهان از بين مي روند پروتئين زياد و علوفه آبداري توليد نمايد . در برخي مواقع ميزان ويتامين A اين گياه در يك گرم حتي به بيش از 35 ميلي گرم مي رسد . ريشه هاي اين نبات راست و عميق است و گاهي نيز به عمق چهار متر مي رسد . شاخ و برگ اين نبات با گسترش زيادي كه دارد به صورت درختچه اي درآمده مانع جريان آب مي شود چون شاخ و برگ اين گياه زياد بزرگ مي شود به همين جهت بايستي شاخه هاي اضافي جهت تعليف چيده شود .
براي مناطقي كه خاك هاي شور و حدود 200 ميلي متر بارندگي دارند باز كاشت نهال هاي 3 تا 4 ماهه آن امكان پذير مي باشد . گياهي است مقاوم به سرما و گرما و حرارت هاي 15 تا 40 سانتي گراد را تحمل مي كند و كم و بيش در اكثر نقاط كشور وجود دارد .
گونه اين گياه به نام هاي A.Halimus , A.Leucoclada و A.Canescens مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد .

5ـ علف پشمكي Bromus
گياهي است با برگ هاي باريك و آويزان، كه داراي ريشه نسبتاً عميقي است و در مقابل خشكي و گرما مقاوم مي باشد و به همين جهت نيز قادر است در تابستان گرم به رشد ونمو خود ادامه دهد. گياهان اين جنس را در اوايل رشد مي توان به وسيله برگ هاي بلند و باريك و كركدار آن كه به طور محسوسي در جهت عقربه هاي ساعت پيچ خورده است شناخت و چنانچه نشاء هاي جوان را به آرامي و با دقت از خاك خارج نمائيم معمولاً دانه به قاعده ساقه چسبيده است . كشت مخلوط آن با يونجه به علت خوش خوراكي ويژه اي كه دارد بسيار مناسب است .

شترها بر انواع مختلف اين گياه تغذيه مي نمايند .

6ـ خورنال Cenchus Spp
گونه اي است چمني، انبوه و كلاف مانند و مخصوص مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري است كه پراكندگي جغرافيايي آن زياد مي باشد . اين گياه با آب و هواي مختلف تطابق دارد ولي در مقابل سرما حساس مي باشد و كيفيت خوش خوراكي آن خوب است و به علت جوانه زدن آسان و رشد سريع در مقابل چراي مفرط مقاوم است .
گونه هاي مختلف اين گياه كه شتر از آنها تغذيه مي كند عبارتند از C.Bifiorus و C.Ciliaris و C.Setigerus و C.Citearis . اين گياه در مناطق خيلي گرم ايران از خوزستان تا بلوچستان ديده مي شود . درخوزستان و جنوب فارس گونه C.Ciliaris فقط در دامنه هاي سنگلاخي و صخره اي تا ارتفاعات 800 متر ديده مي شود . در حالي كه در بلوچستان به طور فراوان به صورت توده هائي در زمين هاي مسطح شني يافت مي گردد . اين گياه مناسب ترين گونه جهت احداث مراتع مصنوعي دائمي آبياري شده و يا بدون آبياري در جنوب ايران بويژه بلوچستان و نواحي گرم خوزستان و فارس ،كه كمتر از 250 ميليمتر بارندگي دارد ، مي باشد .


7ـ چبر POA Spp
چبر گياهي است چندين ساله و از تيره گرامينه . اين گياه به علت داشتن پيازهائي در قسمت هاي زير زميني بخوبي مي تواند زمستان هاي سخت را به سر برده و در اوايل بهار به رشد و نمو خود ادامه دهد . چبر داراي گونه هاي متعددي است . اين نبات علوفه اي به انگليسي موسوم به Blue grass و به علت غني بودن مواد غذائي اهميت ويژه اي دارد كه به عنوان علوفه سبز جهت چراگاه مورد استفاده قرار مي گيرد . برخي از گونه هاي علوفه اي چبر داراي خوش خوراكي خاص و ارزش تغذيه اي مناسبي مي باشد. اين گياه در اكثر مناطق كشور پراكنده است . دو گونه از اين گياه به نام هاي P.Buibosa و P.Sinaica كه در منطقه مديترانه مي رويند مورد استفاده شتر قرار مي گيرند .

8 ـ علف شور Salsola rigida
گياهي خثبي است از خانواده كنوپوديانه با قاعده چوبي و قوي و ساقه هاي كاملاً راست كه در قاعده گسترده مي باشد . اين گياه داراي برگ هاي باريك، ريز و فشرده اي است كه مدت زيادي از سال را رشد نموده و در پاييز بارور مي گردد . علف شور گياهي است خوش خوراك كه هميشه مورد چراي مفرط قرار مي گيرد و بعلت نرسيدن به مرحله دانه دهي ازدياد طبيعي آن به سختي امكان پذير است .
علف شور به ميزان فراوان در جنوب غربي تهران و هم چنين در شمال غربي و جنوب ايران و در استان سيستان و بلوچستان و هرمزگان و خراسان به چشم مي خورد، اين نوع علف شور نيز مانند S.Vermiculata واقع در كويرهاي سوريه و هم چنين ساير گونه هاي دائمي آن ، در اراضي شور به عمل نمي آيد. اين گياه يكي از بهترين گياهاني است كه در مناطق غير شور ولي كم باران مي تواند كاشته شود. انواع علف شور خود را با خاك هاي فقير و خاك هاي جلگه اي دشت نخورده وفق داده ، در خاك هاي حاصلخيز نواحي نيمه جلگه اي نيز رشد مي نمايد .
گونه هاي ديگري از اين گياه كه مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد عبارتند از S.Foetida ، S.Kali ، S.Spionsa و S.Vermiculata .

9ـ برشنك Pennisetum Spp
يكي از انواع ارزن است كه براي چرا و سيلو مورد استفاده قرار مي گيرد . اين نباتات براي رشد و نمو و توليد محصول رضايت بخش احتياج به خاك هاي غني و حاصلخيز دارد . در شرايط مناسب علوفه سبز فراواني توليد مي كند و در يك فصل مي توان از آن چندين علوفه برداشت نمود . اين گياه داراي اكوتيپ هاي زيادي بوده و در مناطق گرمسيري فارس و خوزستان وهرمزگان به طور طبيعي مي رويد و در اراضي پرشيب و سنگلاخي براي جلوگيري از فرسايش خاك كشت مي شود . برشنك علاوه بر اين كه مورد استفاده بز و ساير دام ها مي توان قرار گيرد يكي از روئيدني هاي مورد استفاده شترمي باشد .

10ـ خيـــو Sporobolus Spp
گياهي است يكساله يا دائمي با سنبله هاي منفرد و ساقه هاي خشبي و سفت و مغزدار. بذرهاي اين گياهان به علت پوسته سفت و سخت مدت زيادي قدرت زايش خود را حفظ نموده مي تواند حتي چندين سال در شرايط طبيعي به صورت خفته باقي بماند . ساقه هاي بذر دهنده راست، صاف و خشبي است كه طول آنها تا يك متر نيز مي رسد . چنانچه دقت گردد در رأس خوشه اين انواع ، گل منفردي كه به بذر نشسته ديده مي شود . علوفه حاصل از اين گياه به صورت برگ هاي باريك اكثراً از سطح زمين يعني قاعده گياه خارج شده در زير ساقه گل دهنده مجتمع مي گردد .
ريشه اين گياه پراكنده مي شود و به علاوه تا عمق مناسبي در خاك فرو مي رود. اين گياهان با اغلب خاك ها سازش دارد ولي به طور كلي خاك هاي شني براي آن ها بهتر است و در خاك هاي مرطوب قليائي عملكرد بيشتري دارد . علوفه خشك انواع اين گياه ارزش غذائي چنداني ندارد .
از اين خانواده دو گونه S.Brockmanii S.Margwatus مورد مصرف شتر قرار مي گيرد .

11ـ علف چمني (چچم) Lolium Spp
اين گياه براي حيوانات داراي كيفيت علوفه اي مناسبي است. در صورت چراي مفرط و برداشت مكرر در چراگاه ها توليد بذر مي كند و چنانچه رطوبت و مواد غذائي كافي براي رشد در دسترس اين گياه قرار داده شود مي توان از آن در يك فصل چندين مرتبه محصول برداشت نمود . چچم را مي توان در پاييز و بهار كشت نمود، چنانچه منطقه مورد نظر داراي زمستان هاي سخت و سرد و خاك زراعي سنگين باشد بايد زمان كشت را به بهار موكول نمود. اين گياه به علت دارا بودن برگ هاي ظريف و ساقه هاي باريك علوفه خشك مرغوبي توليد مي كند .

12ـ چوج Salavadora Persica
اين درختچه از خانواه «سالوادوراسه» بوده كه در اطراف بندرعباس، ناي بند، ميناب و منطقه جاسك و چاه بهار ديده مي شود . درختچه اي است هميشه سبز با شاخه هاي صاف و براق كم رنگ و آويزان، برگ هايش استخواني، بيضي نيزه اي به ابعاد 5/3×2/1 سانتي متر و دمبرگ آن كوتاه به طول 5 ميليمتر گل آذين آن خوشه اي باز و محوري يا انتهايي راست ميوه آن شفت كوچك سرخ رنگ مي باشد .

13ـ كاورس Panicum Spp
انواع گونه هاي كاورس كه به تعداد فراواني در جهان پراكنده مي باشد ويژه مناطق گرمسير است . اين جنس از انواع ارزن بوده و داراي سنبله هائي كم و بيش بهم فشرده مي باشد . كاورس گياهي است علفي چند ساله كه مناطق سواحل جنوب حد فاصل بين بندرعباس و ميناب در مراتع آن به حد وفور يافت مي گردد . در منطقه جاسك سيريك به طرف سيستان و بلوچستان نيز گزارش گرديده است. گياهي است خوش خوراك كه مورد تعليف اكثر دام ها قرار مي گيرد. شتر نيز از اين گياه به خوبي تغذيه مي نمايد. برگ هاي آنان پهن و غلاف برگ هاي بي كرك و برهنه جهت تثبت شن هاي روان به كار مي رود . دوگونه اي از اين گياه به نام هاي P.Maximum ، P.turgidum جهت تغذيه شتر بيشتر بكار مي روند .

14ـ كنــار Zizyphus Spina – Christi
كنار درختي است كه مخصوص نواحي گرم خشك و نيم گرم جنوب كشور است . گرچه ارتفاع درخت كنار به بيش از هفت متر مي رسد ولي در منطقه به علت استفاده بيش از حدي كه در چرا از آن نشده است، اين درخت به صورت درختچه درآمده است. ميوه كنار در محل طالبين زياد دارد و به عنوان ميوه خوراكي براي انسان خريد و فروش مي شود . كنار داراي شاخه هاي زياد، بلند و نسبتاً با رنگ باز است. برگ هاي كنار تخم مرغي شكل و كشيده است كه از كوبيدن و سائيدن آن پودري به دست مي آيد كه «سدر» ناميده مي شود و براي شستشوي موي سر از آن استفاده مي گردد .
كنار درخت و درختچه ايست كه بيشتر براي تعليف شتر مورد استفاده قرار مي گيرد . اين گياه با خشكي، كم آبي و مناطق گرم سازش دارد .

15 ـ كهورك Prosopis Stephaniana Spreng
درختچه ايست كوچك كه در بعضي مواقع ارتفاع آن در محل به چهار متر مي رسد داراي خار زيادي است كه با اشكال مورد تعليف دام قرار مي گيرد . اين درختچه داراي ميوه اي شبيه بادام زميني ولي بزرگتر از آن است كه در تغذيه احشام محلي نقش مهمي را ايفاء مي كند . درختچه از تيره لگومينوز است و ميوه آن داراي ارزش غذائي نسبتاً خوبي است ، شتر علاوه بر استفاده از ميوه آن از سرشاخه هاي جوان آن استفاده مي نمايد، برگ آن مركب و داراي تعدادي برگچه هاي باريك مي باشد .

16ـ دوني Medicago Spp
مرغوب ترين گونه علوفه مرتعي است . اين گياه از خانواده لگومينوز بوده و به آن اصطلاحاً شبدر وحشي نيز مي گويند . گياه يكساله بوده كه در حوالي نهرهاي آب مزارع نخليلات و مركبات و خصوصاً مزارع صيفي مخصوصاً در سال هاي پرباران به حد كافي مي رويد ارزش آن در بازار از تمام انواع علوفه هرز باغات كه به صورت بسته بندي شده بفروش مي رسد بالاترين مي باشد .گونه اي از اين گياه به نام M.Polymorpha مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد .

17ـ استبرق Calotropis
درختي مخصوص مناطق گرمسيري است كه سرماي زمستان هاي آن به زير صفر نرسد از اين درخت در قديم بالاخص در مناطق گرمسير مثل خوزستان ابريشم تهيه مي نمودند . چون اندام هاي اين درخت شيرابه سفيدرنگي دارد اهالي معتقدند كه شيرابه آن مي تواند درمان بعضي از دردها را بنمايد. از اين درخت علاوه بر تهيه ابريشم مي توان كاغذ ، كائوچو يا در مواردي خاص علوفه تهيه نمود .
استبرق برگ هاي پهن و متقابل دارد كه فاقد دمبرگ بوده و پشت و روي آن را كرك هاي سفيدرنگ و بسيار ظريف پوشانيده است . قطر برگ هاي اين درخت به حدود دو ميلي متر مي رسد . شترها معمولاً از برگ هاي تازه اين گياه تغذيه مي كنند .

18ـ لاتـــي Crotalaria Spp
گياهي است از خانواده «لگومينوز» بوده كه در اطراف بندرعباس خصوصاً جاده ميناب بندرعباس وجود دارد . درختچه اي است كوچك كه انتهاي شاخه هايش خار مانند است و برگ هاي آن محدود و به واسطه موهاي ابريشمين خود سفيد رنگ به نظر مي رسد و شامل 3 برگچه است . لاتي از نباتاتي است كه صرفاً شتر آن را مورد تعليف قرار مي دهد و شترها از برگه هاي تازه C.Pycoostachya در موريتاني تغذيه مي نمايند . شترهاي ايراني نيز از برگ هاي تازه C.frufuracea تغذيه مي نمايند .

19ـ خارخسك Tribulus terrestris
گياهي از نوع نباتات يكساله تابستاني است كه به حد وفور يافت مي شود . اين گياه معمولاً در نواحي بياباني ، حاشيه كوير و نقاط كوهستاني كشور وجود دارد و به علت اين كه خاردار مي باشد، دام هاي ديگر كمتر از آن استفاده مي كنند اما شتر به راحتي بر آن تغذيه مي نمايند .

20ـ شنبليله Trigonella
اين گياه شبيه يونجه است با اين تفاوت كه برگ آنها كوتاهتر و گل شان زرد رنگ، ريشه هايشان بسيار قوي و ساقه هايشان منشعب و نيمه راست مي باشد . اين انواع ويژه نواحي كوهستاني بوده و در مراتع طبيعي در گوشه و كنار يافت مي شود . اين گياه به علت خوشخوراكي مورد چراي مفرط قرار مي گيرد .

21ـ كهور Prosopis Spp
از خانواده «لگومينوز» بوده و به صورت درختاني بلند و تنومند وجود دارد محل رويش و پراكنش اين گياه در جنوب كشور، بندرعباس، جيرفت و بلوچستان است و در هرمزگان نيز در اكثر نقاط وجود دارد . برگ هاي آن مركب مضاعف وداراي 3 ـ 2 جفت برگچه مركب مي باشد . هريك از آن ها شامل 12 ـ 6 جفت برگچه مي باشد . ميوه آن دو غلافه و نازك به شكل لوبيا مي باشد و براي دام بسيار خوشمزه مي باشد و خصوصاً گوسفند و بز از ميوه آن استفاده مي نمايند . شترها معمولاً از برگ خشك اين درختان تغذيه مي كنند و دو گونه آن به نام هاي P.Spicigera ، P.Africana مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد .

22ـ اسكنبيل Calligonum Spp
انتشار اين گونه از مصر و عربستان و سوريه تا ايران و افغانستان و پاكستان مي باشد و در نقاط مختلف خشك و نيمه خشك كشور مخلوط با گونه هاي ديگر ديده مي شود. در بندرعباس ، جاسك، ايرانشهر، طبس، كرمان و خوزستان انتشار دارد ارتفاع اين درختچه حدود 2 متر با انشعابات زياد موجدار و بهم بافته است . برگ هايش درفشي است و سريع مي ريزد طول برگ حدود 5 ـ 1 ميلي متربوده و ميوه دوكي شكل 13 ـ 12 ميلي متر طول دارد. اين درختچه مورد تعليف انواع دام مخصوصاً شتر قرار مي گيرد .

23ـ آسـه Lycium
اين نباتات معمولاً در مناطق كم باران خصوصاً حواشي ساحل روئيده و به جز شترها و گاهي اوقات بزها، ساير دام ها نمي توانند از اين گياه تغذيه نمايند . اين درختچه از خانواده Solanaceae مي باشد. علاوه بر بندرعباس و آذربايجان، ميانه، زنجان، دشت گرگان، شيراز و خوزستان و بلوچستان وجود دارد. برگ هايش باريك كشيده طول برگ ها 10 ـ 5 برابر پهناي آن است. اين گياه را در زبان محلي « زهير» گويند .

24ـ قيــچ Zygohyllum Spp
يكي از انواع بوته هاست كه در مناطق نيمه بياباني ، بياباني و جلگه اي ايران به وفور يافت مي شود . ارتفاع قسمت چوبي اين گياه بيش از يك متر نمي باشد . اين گياه جهت تغذيه شتر مورد استفاده قرار مي گيرد و بنابر گزارشات رسيده سه گونه از اين گياه به نام هاي Z.atriplicoides ، Z.Album ، Z.Coccineum مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد .

25ـ گـــز Spp Tamarix
يكي از انواع درختان مناطق بياباني و نيمه خشك است كه شتر از شاخ و برگ آن تغذيه مي كند و باتوجه به منابع موجود به نظر مي رسد كه شترهاي كشورهاي عربي از اين درختان جهت تغذيه استفاده نمي كنند .

26 ـ گــون Spp Astragalus
گياهي علوفه اي از خانواده «لگومينوز» مي باشد وداراي انواع بسياري است و تقريباً تمام انواع آن خوش خوراك مي باشد. اين انواع بسيار گوناگون است برخي علفي و يا چوبي بدون ساقه و بعضي ديگر داراي ساقه كوتاه در روي زمين و بالاخره عده اي داراي ساقه هاي خوابيده روي زمين يا راست مي باشند . دامنه پراكندگي آن ها از آذربايجان تا فارسو از شمال تا خراسان مي باشد . اين گياهان معمولاً در برابر چراي مفرط مقاوم مي باشد . گياهان اين گونه داراي رشد سريع و دوام چند ساله بوده با بذرپاشي طبيعي مي تواند تكثير پيدا نمايد .

27ـ تـــاغ Haloxylon Spp
درختي است كه در مناطق جلگه، نيمه بياباني و بياباني رشد مي كند و گاهي ارتفاع آن تا چندين متر مي رسد . داراي شاخ ها و شاخك هاي شكننده و برگ هاي ريزي است كه شترها به راحتي بر روي آنها تغذيه مي كنند . اين درخت در مناطق حاشيه مديترانه ، مصر، سوريه، لبنان، اردن، صحراي سينا و ايران پراكنده است و بنا بر گزارش محققين ، شتر بر روي دو گونه از اين گياه به نام هاي H.Articulatum ، H.Salicornicum تغذيه مي نمايد .

28ـ نيــل Indigofera Spp
گياهي است از خانواده « لگومينوز» چند ساله است كه بيشتر در مناطق نيمه گرمسيري مي رويد و در سيستان و بلوچستان، هرمزگان و خراسان يافت مي شود . گونه هاي متعددي از اين گياه به نامهاي I.ARRECTA ، I.INTRICATA ، I.SPINOSA ، I.SCHIMPERI ، I.RUSPOLI ، I.DBLONGIFOLIA مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد و شترها معمولاً از همه اجزاي اين گياه جهت تغذيه استفاده مي كنند .

29 ـ درمنــه Artemisia Spp
يكي از گياهان مشخص مناطق جلگه اي مي باشد كه در مناطقي مانند تهران، خراسان، كرمان و مناطق جنوبي كشور ديده مي شود و اغلب با گياهان غير نمك دوست از خانواده اسفناج همراه است و يا جانشين آنها مي گردد . دو گونه از اين گياه به نام هاي A.CAMPESTRIS و A.HERBA-ALBA مورد تغذيه شتر قرار مي گيرند .

30ـ خارگوني Noaea Muctonata
گياهي بوته اي است كه فلور جلگه اي ايران است و تقريباً در تمامي نواحي ديده مي شود .

مقدمه
مراتع و علوفه جزء ارزانترين منابع خوراكي براي تغذيه گوسفندان محسوب مي شوند. در سيستم چرا ذخيره علوفه گونه هايي مانند: مخلوط علوفه شبدر، و علوفه غلات مانند: علوفه چاودار، يولاف و جو به منظور رفع نياز مواد خوراكي در زمستان كاهش مي يابد. در سيستم چراي گياهان فرصت بيشتري براي تغذيه گوسفند وجود دارد. چراي بيش از حد مي تواند بيشتر احتياجات انرژي و پروتئين ميش ها را فراهم كند و به عنوان تامين كننده انرژي براي توليد، نگهداري و رشد جايگزين غلات شود.در بسياري از سيستم هاي مرسوم چرا، حيوانات در تمام سال در منطقه اي خاص از مراتع نگهداري مي شوند. در چنين سيستم هايي بايد تعادل صحيح بين دام و مرتع حفظ شود. در فصل زمستان بايد علوفه خشك با كيفيت بالا و كنسانتره مناسب در جيره غذايي ميش ها منظور شود. ميش هاي خشك مي توانند در مرتع به تنهايي نگهداري شده و هنگامي كه با علوفه خشك تغذيه مي شوند ممكن است طي 4 هفته آخر از بره زايي به مكمل هاي افزودني احتياج پيدا كنند.
اگر ميش ها به منظور حداكثر تولید شير و افزايش سرعت بره زايي پرورش داده مي شوند لازم است در تغذيه آنها علوفه خشك همراه با يك برنامه غذايي مناسب با توجه به وضعيت بدني آنها منظور شود. رابطه مثبتي بين قابليت هضم و خوراك و ميزان مصرف آن در نيز افزايش مي يابد. در واقع خوراك هايي كه قابليت هضم بالايي دارند، منجر به تحريك مصرف در دام مي شوند. نمك يد دار بايد در طول پرورش به صورت قابل دسترس در اختيار ميش ها قرار گيرد. در سيستم پرورش ميش ها به منظور سهولت و صرفه اقتصادي در امر شير دوشي، بايد دستگاههاي شير دوشي در سالن هاي شير دوشي وجود داشته باشد.

اهميت تاثير جيره متعادل در تغذيه گوسفند:
 ميش هايي كه به خوبي رشد كرده و از بره هاي خود تا پايان مرحله از شير گيري پرستاري مي كنند به يك جيره متعادل براي نگهداري نياز دارند. علوفه به تنهايي نمي تواند تمام مواد مغذي ضروري را براي عملكرد مطلوب تامين نمايد. لذا به منظور افزايش كيفيت در امر توليد، مواد مغذي ضروري مورد نياز است. مطالعه اي به منظور تعيين تاثير جيره متعادل بر رشد وكيفيت پشم ميش ها بعد از سن 365 روزگي انجام شده است. در اين تحقيق از 46 ميش در مناطق مختلف نژاد گوسفند سر سياه ليتوان در يك مزرعه واقع در ليتوا استفاده شده است. طي اين مطالعه گوسفندان شاهد با يك غذاي استاندارد حاوي افزودني هاي معدني تغذيه شدند و خوراك  گوسفندان ساير گروههاي آزمايشي مشابه گروه شاهد بوده است اما در جيره آنها خوراك جو با مقدار مشابه آن بدون پوشينه جايگزين شده است. نتيجه آزمايش نشان داد كه وزن در هر 24 ساعت به طور معني داري افزايش داشته و تركيب جيره در اين آزمايش بر جعد تار پشم و كيفيت آن بي تاثير ولي وزن زنده ميشها، جعد تار پشم را تحت تاثير قرار داده است. نتايج حاصل از اين آزمايش نشان مي دهد كه جو بدون پوشينه به دليل بالا بودن ارزش غذايي آن مي تواند به عنوان منبع مناسب پروتئين در جيره غذايي گوشفند و ديگر نشخواركنندگان استفاده شود.

توصيه هاي عمومي براي تغذيه ميش ها
1- ميشهاي خشك و ميشهاي در آغاز آبستني:
- علوفه لگومينه يا علوفه مرتع با كيفيت بالا و به مقدار جزيي غلات .
- علوفه خشك لگومينه با كيفيت مناسب به ميزان 1/6 تا 2 كيلوگرم در روز .
- يونجه و علوفه خشك شبدر به ميزان 6/1 كيلوگرم در روز .
- سيلوي ذرت به ميزان 7/2 تا 1/3 كيلوگرم، مكمل پروتئيني 9./. تا 13/. كيلوگرم سنگ  آهك 18./. كيلوگرم .
- علوفه خشك لگومينه با كيفيت بالا به ميزان 9/. تا 1/1 كيلوگرم و سيلوي ذرت به ميزان 3/1 تا 8/1 كيلوگرم .
2- ميشها در اواخر آبستني (4 تا 6 هفته آخر آبستني):
اين مراحل جز مراحل حساس براي ميشها محسوب مي شود و تامين مواد مغذي در اين زمان امري حياتي به شمار مي آيد. بطوري كه اگر مواد مغذي مورد نياز تامين نشود ممكن است بيماري آبستني كه نوعي از بيماري كتوز است ايجاد شود كه در اين صورت مي توان به ميزان زيادي با بالا بردن مصرف انرژي به وسيله افزايش تدريجي مصرف كنسانتره در 6 هفته آخر آبستني از بروز اين بيماري پيشگيري كرد. جيره هاي غذايي در اين مرحله همانند جيره هاي اشاره شده در توصيه شماره 1 (توصیه مربوط به ميشهاي خشك و ميشهاي در آغاز آبستني) است كه بايد 2/. تا 3/. كيلوگرم غلات به جيره آنها افزوده شود.
3- ميشهايي كه از بره ها پرستاري مي كنند:
مواد مغذي مورد نياز ميشها به طور قابل توجهي در دوره شير دهي به ويژه هنگامي كه از چند بره پرستاري مي كنند افزايش مي يابد و نياز ميش به پروتئين، انرژي و مواد معدني بالامي رود.
موارد ذيل نمونه هايي از جيره ميش هايي است كه از بره هاي پرستاري مي كنند:
- علوفه لگومينه با كيفيت بالا يا چرادر مراتع علوفه غلات به طور محدود و نيز تغذيه به ميزان 4/. كيلوگرم غلات در روز به ازاي هر رأس ميش.
- علوفه لگومينه با كيفيت بالاياعلوفه خشك لگومينه به ميزان 4/. تا 6/. كيلوگرم در روزبه ازاي هررأس ميش.
-  سيلوي ذرت به ميزان7/2 تا6/3 كيلوگرم ، مكمل پروتئيني 13/. تا 18/. كيلوگرم ، غلات 4/. تا 6/. كيلوگرم و غلات خرد شده 18./. كيلوگرم در روز به ازاي هر رأس ميش.
-  علوفه خشك لگومينه با كيفيت بالا به ميزان 9/. كيلوگرم، سيلوي ذرت به ميزان 8/1 تا 2/2 كيلوگرم ، مكمل پروتئيني 9./. كيلوگرم و غلات 4/. كيلوگرم در روز به ازاي هر رأس ميش.

                                      
4- مديريت تغذيه در ميش ها:
مشكلات تغذيه اي ميش ها در خيلي از موارد كمتر از ساير نشخواركنندگان است زيرا در مديريت تغذيه ميش ها در مقايشه با ساير نشخواركنندگان از علوفه خيلي بهتري استفاده مي شود. تغذيه قبل از فصل جفتگيري ممكن است تاثير قابل توجهي در تعداد بره هاي متولد شده داشته باشد. در اين خصوص استفاده از سيستم فلاشينگ با افزايش مواد كنسانتره اي در زمان جفتگيري مفيد است كه در اين صورت درصد دوقلو زايي در ميش ها افزايش    مي يابد.

مديريت تغذيه بره ها:
مواد ذيل نمونه اي از جيره بره ها است:
-  غلات يا علوفه غير لگومينه.
-  ذرت زرد آسياب شده 76 يا 83 درصد.
-  كنجاله سويا (با 50 درصد پروتئين ) 12 يا 15 درصد.
-  نمك يك درصد و پودر يونجه 10 درصد.
-  سنگ آهك آسياب شده يك درصد.
-  پروتئين خام 10/15 تا 56/15 درصد.
-  مخلوط ويتامين ( IU2000000 از ويتامين  A و IU 500000 از  ويتامين  D و  IU  35000 از ويتامين E در هر تن غذا ) كه به مشكلات بره ها كه گاهي اوقات با شروع از شير گيري با آن مواجه مي شوند، كمك مي كند.
-  در تنطيم دقيق جيره بره 15 درصد پروتئين كافي است .
بنابراين بره ها جيره مشابهي در هنگام از شير گيري دارند و جيره آن ها در اين مدت نبايد تغيير پيدا كند.
هزينه تغذيه به ازاي هر 45 كيلوگرم خوراك به ميزان 70000 تا 80000 ریال است.
فروش بره ها هنگامي كه وزن آن به 54 تا 59 كيلوگرم مي رسد بايد صورت گيرد.

حتی دامداران سنتی نیز به تجربه دریافته اند که تغذیه خوب و مناسب میش ها در فصل باروری که اصطلاحاً به آن فلاشینگ می گویند ٬موجب افزایش دوقلو زائی در گله می گردد . اما روند این تاثیر برای بسیاری از کسانیکه با گوسفند و بز٬ سرو کار دارند نا مشخص است . در اثر تغذیه با مواد کنسانتره (فلاشینگ )در میش ٬اسید پیروویک تولیدشده در شکمبه میش ٬پس از جذب ٬باعث بالا رفتن میزان گلوکز خون شده و این افزایش به نوبه خود ٬میزان ترشح هورمونهای گونادوتروپین را بالا میبرد و در اثر این افزایش میزان دوقلوزائی افزایش می یابد .

مدیریت تغذیه یکی از مهمترین کارهای مدیریتی است که باید مورد توجه دامداران قرار گیرد . میشهایی که با رژیم  مناسب  تغذیه میشوند ٬ دارای باروری بیشتر و شیر بهتری بوده ٬ تعداد بره های بیشتری را شیر میدهند که سریعتر رشد میکنند . میشهایی که خوب تغذیه شده باشند نه تنها هرسال بره های زیادی تولید میکنند بلکه نسبت به میشهایی که تحت استرس تغذیه ای نبوده اند ٬ سالمتر و در برابر عفونتها و بیماریها مقاومتر هستند . اگر شما در زمینه گوسفندداری تجارت میکنید ٬ مدیریت تغذیه را باید مورد توجه قرار دهید.

بیشترین هزینه در دامداریهای پرورش گوسفند مربوط به غذا است. بنابراین ضروری است که دامدار منابع غذایی در دسترس را ارزیابی کرده و آنها را طوری تنظیم کند که جیره مناسبی در اختیار میشها قرار گرفته و به ازای هر میش درآمد خوبی کسب نماید. پنج ماده مغذی که برای دامها فراهم میسازیم

عبارتند از : آب٬ انرژی ٬پروتئین٬ ویتامینهاو مواد معدنی . معملاًعامل محدود کننده در دامداریها ٬انرژی است. انرژی در جیره ی روزانه مخلوط دانه غلات و علوفه بدست میآید . معمولاًهر گاه به گله ای کنسانتره کافی داده نشود٬ کم بودن جذب مواد مغذی بصورت بیماری بروز میکند . این  مورد در نتیجه عدم ارزیابی کافی منابع غذایی و عدم محاسبه ی وضعیت بدن دام روی میدهد. در گوسفند داری ٬ این بیمار گونی عامل اصلی کاهش سوددهی است .

چگونه دامدار میتواند از تامین شدن مواد غذایی مورد نیاز دامهای خود آگاه گردد ؟

1-      آزمایش کیفی خوراکی

2-      اطلاع از تغییر نیازهای غذایی در طول چرخه ی تولید

3-      محاسبه جیره روزانه

4-      اندازه گیری وضعیت بدن دام

5-      کافی بودن فضای آخور

6-      مطمئن بودن از منابع آب پاکیزه                 آزمایش کیفی خوراکها :

دامدار باید منابع غذایی در دسترس را شناسایی کند.

علوفه :علوفه خشک ٬تغییر پذیر ترین منبع غذایی در دامداری است . بدون انجام آزمایشهای دقیق٬ پی بردن از کیفیت علوفه مشکل است . کیفیت علوفه های خشک به ترکیب گونه ها (درصد لو گوم ٬درصد گراس)٬زمان برداشت(اواخر بهاریا اوایل تابستان)و حاصلخیزی خاک بستگی دارد .

به عنوان مثال در گیاه Timothy ٬دامنه پروتئین خام از 17% تا 8/7%و مجموع مواد غذایی گوارش پذیر (TDN) از 65%تا 50%  ٬بسته به زمان برداشت ٬تغییر میکند . در مورد یونجه ٬پروتئین خام از 20%تا12%TDNاز 66%تا59%از اواخر مرحله ی رشد تا رشد کامل ٬متفاوت است . در علوفه ٬مرحله رشد بر درصد پروتئین خام و کمتر شدن مقدار درصد TDN گیاه ٬ اثر زیادی دارد. گونه گیاهی هم مقداری در این زمینه موثر است

مثال _ علوفه برداشت شده در میانه گلدهی :

با توجه به اینکه تغییر پذیری زیادی در کیفیت علوفه وجود دارد ٬ علوفه باید تحت آزمایش قرار گیرد. دست کم٬علوفه را باید برای سنجش این مواد آزمایش نمود :پروتئین خام٬ ADF ٬کلسیم ٬ فسفر ٬ منیزیم ٬ پتاسیم و عناصر کم نیاز (مس٬ منگنز٬روی).

دانستن تغییر نیازهای غذایی در طول چرخه تولید :

با توجه به اینکه نیازهای غذایی گوسفندان برای مدیریت بهتر آنها ٬لازم است با چرخه تولیدی آنها آشنا بوده ٬ بدانیم هر گروه از میشها در کدام بخش از این چرخه قرار می گیرند تا آنها را جداگانه اداره نماییم . بدون توجه به نوع سیستم تولیدی هر تولید کننده (2 بار یا یکبار در سال ) کلید بدست آوردن سود٬تغذیه برای تولید (و دانستن اینکه میشهایی که تغذیه میکنید در کدام بخش از تولید قرار دارند)٬ به کف رساندن هزینه های خوراکدهی با پرهیز از تغذیه بیش از اندازه میباشد .

در چرخه تولیدی میش ٬میتوانیم 6 مرحله مهم را در نظر بگیریم :نگهداری ٬فلاشینگ٬جفتگیری٬اوایل بارداری ٬اواخر بارداری و اوایل شیردهی . اگر دامدار بخواهد محصول گله خوب بوده و بره هاای خوبی برای فروش داشته باشد٬ مدیریت عمومی وبویژه مدیریت تغذیه ای را در هر مرحله باید به نسبت تغییر دهد. احتیاجات تغذیه ای در دوره نگهداری و اوایل بارداری ٬ حداقل در اواخر بارداری و هنگام شیر دهی (بخصوص میشی که چند قلو حامله بوده و میشی که بره های دوقلو را شیر میدهد )حداکثر میباشد . نمودار زیر نمونه خوبی برای نشان دادن تغییرات احتیاجهای غذایی میش در مراحل مختلف تولید است .

مرحله نگهداری (16-0هفتگی)

در این مرحله تغذیه بصورتی است که وزن میش ثابت بماند . میش هیچ نوع تولیدی ندارد(شیر نمی دهد ٬باردار نیست )بنابر این در بقیه مراحل تولید ٬احتیاج باید بیشتر از مرحله نگهداری باشد .طول دوره نگهداری به سیستم تولید بستگی دارد . در سیستم هایی که تولید سریع در نظر گرفته باشد ٬طول این دوره کوتاه و به روز شروع نزدیک است ٬اما در سیستم یکبار زایش در سال٬ می تواند تا 16 هفته به طول انجامد . چون باید وزن میشها ثابت بماند ٬تغذیه با دانه غلات در این دوره لازم نیست.

مرحله جفتگیری و فلاشینگ

عمل افزایش جذب مواد مغذی قبل و در دورهءجفتگیری را فلاشینگ میگویند . هدف ازانجام آن٬ افزایش میزان تخمک اندازی و در نتیجه ٬افزایش میزان بره زایی است . واکنش به فلاشینگ به سن میش (میشهای بالغ نسبت به یکسالها جواب بهتری به فلاشینگ می دهند )٬نژاد ٬وضعیت بدن و مرحلهء جفتگیری بستگی دارد . بهترین نتیجه در اوایل و اواخر فصل جفتگیری بدست آمده است ٬در برابر فلاشینگ در اوج فصل جفتگیری که کمترین اثر را در افزایش درصد بره زایی دارد .

فلاشینگ بویژه برای میشهای لاغری که از دسترس شیر دهی پیشین بهبود نیافته اند ٬بسیار سودمند است .

فلاشینگ معمولاً با چرای علف تازه ٬علف های خشک مکمل٬ یا اضافه کردن روزانه حدکثر 450 گرم دانه غلات به ازاء هر میش است ٬که به عوامل محیطی (چه هنگامی از سال)موجود بودن علوفهء خشک و وضعیت بدن میشها بستگی دارد . این تغذیه ویژه 2 هفته قبل از جفتگیری شروع شده و دست کم 4-2 هفته در طول فصل جفتگیری ادامه می یابد اینکار  باعث جایگزینی خوب رویان در دیواره رحم و کاهش مرگ زود هنگام رویانی می شود . فلاشینگ را نباید زیاد ادامه داد طولانی شدن این دوره باعث صرف هزینه غیر ضروری می شود و نیز باید از اضافه وزن در طول بارداری اجتناب کرد ٬ همانگونه که باید از کاهش شدید سطح تغذیه خودداری نمود. خوراکدهی باندازه 450-220 گرم با دانه غلات برای هر میش در هر روز خواهد بود .

اوایل بارداری (15 هفته)

در اوایل بارداری رشد رویانی بسیار کم است و کل احتیاجات میش در این دوره با احتیاجات آن در دوره نگهداری تفاوت چندانی ندارد .

بنابراین جیره ی روزانه به جیره نگهداری شبیه است ٬تنها با اندکی افزایش . تغذیه با دانه غلات در این دوره معمول نیست مگر آنکه علوفه بطور استثنایی بی کیفیت بوده ٬میشها هنوز لاغر باشند .

اواخر بارداری (4هفته آخر)

نزدیک به شیر دهی ٬ این دوره بیشترین نیاز غذایی را برای رشد رویانی و افزایش پتانسیل برای تولید شیر زیاد ٬ دارد . بیش از 80%درصد رشد رویان در 6 هفته آخر بارداری روی میدهد . تغذیه نامناسب در این دوره (بویژه از نظر انرژی) اثرات مضری بر تولید شیر ٬وزن هنگام تولید و توانایی (زنده مانی )بره خواهد داشت . در صورتی که درصد بره زایی در حد متوسط تصور میشود٬ جیره روزانه هر میش باید دارای335گرم و در صورتی که درصد بره زایی بیش از 200 درصد پیش بینی شود٬جیره روزانه باید دارای 785-675 گرم مخلوط دانه غلات به ازاءهر میش باشد .

دوره شیر دهی (12-6 هفته )

به طور معمول ٬پیک شیر دهی میش4-3 هفته بعداز زایمان است و 75%کل شیر دهی آن در 8 هفته اول شیر دهی تولید میشود . میشی که دوقلو زا زاییده٬ 40%_20% بیشتر از میش تک قلو زا تولید میکند . با توجه به اینکه نخست رشد بره بسیار مهم بوده و به تولید شیر میش بستگی دارد ٬ بهینه سازی تولید شیر بسیار حیاتی است . بسیار دیده شده که گله میش با توجه به تعداد بره هایی که تحت مراقبت قرار دهند از غذای کافی برخوردار نبوده اند . بیشتر این موارد شامل ناکافی بودن مقدار دانه غلات تغذیه شده و در 6-4 هفته اول شیر دهی است (کمبود انرژی جیره و بعضی موارد کمبود پروتئین ). تولید شیر در میش _ همانند گاو شیری واکنشی به جذب مواد غذایی است .

همراه با علوفه خشکی که از نظر کیفی متوسط تا خوب باشد ٬ میشهای تک زا به 675 گرم و میشهای دوقلو زا به 1300_900 گرم مخلوط دانه غلات در هر روز احتیاج دارند .

سیستم افزایش بره زایی

اطلاعات داده شده در بالا در مورد سیستم یکبار بره زایی در سال٬ چه وچرا و چه زمستانه ٬می باشد . تولید کنندگانی که سیستم دو بار زایش در سال را در گله خود دارند باید وزن میش را بیش از وضعیت متوسط نگه دارند . اگر دامدار قصد جفتگیری مجدد میش دارد ٬ وزن میش در طول دوره شیر دهی نباید کاهش یافته میشها باید در دوره زایش بره ها از شیر گیری و وزن از شیر گرفتن بره ها مورد توجه قرار گیرند .

فرمول نویسی جیره :

جیره روزانه باتوجه به منابع غذایی موجو در دامداری  ٬ باقی نگاه داشتن وزن میش بالغ ٬میزان بره زایی مورد انتظار ٬مرحله تولید(نگهداری٬بارداری وغیره ) و محاسبه وضعیت بدن ٬تعیین میشود . جیره ها مقدار پیشنهادی خوراکدهی به گله در مراحل گوناگون تولید می باشد .

محاسبه وضعیت بدنی :

برای خوراکدهی خوب گله ٬باید وضعیت بدنی دامها را دانست . در این صورت دامدار در می یابد میشها چگونه به جیره غذایی عرضه شده به آنها٬ پاسخ می دهند. اگر اینکار انجام نگیرد ٬بررسی نمونه علوفه و فرمول نویسی جیره ٬بیهوده خواهد بود . دامدار باید تشخیص دهد گله چگونه به جیره خود واکنش نشان می دهد و گر نه خوراکدهی خوب گله انجام نخواهد شد .

فضای آخور :

فضای کافی آخور برای گله میش باید فراهم شود . اگر تمام میشها با هم تغذیه می کردند ٬ 46-40 سانتی متر طول آخور باید برای هر میش در نظر گرفته شود و گر نه میشهای کوچک و پر تولید ٬وضعیت بدنی خویش را از دست داده و از تولیدشان کاسته می شود . فضای کافی آخور دامدار را مطمئن می سازد که تمام میشها فرصتی برای مصرف جیره روزانه خود دارند .

آب :

در موارد بسیاری ٬آب ارزانترین ماده غذایی برای گله میش است . آب پاکیزه و تازه باید همیشه در دسترس میشها باشد . این مورد بویژه برای میشهای شیر ده و بره های جوان مهم است . میشهای شیر ده به مقدار زیادی آب برای شیر دهی مناسب نیاز دارند . میشهای خشک مقدار کمتری آب مصرف مینمایند . پیشنهاد میشود یک فوت مربع (093/0متر مربع )سطح آبخور برای هر میش در نظر گرفته میشود .

مدیریت قوچ

مورد مهم دیگری که پیش از مدیریت منابع غذایی موجود باید توسط دامدار تعیین شود٬ مرحله تولید مثلی گله است . اگر میشها در مرحله مشابهی از چرخه تولید مثلی نباشد ٬دامدار نمی تواند گله را بطور موثری با مواد خوراکی تغذیه نماید . برای مثال مشکل است بتوان نیاز های غذایی تمام میشها را برآورده ساخت وقتی قرار باشد تعدادی از میشها در اواسط دیماه زایمان کنند ٬در حالیکه دیگر میشها تا نیمه فروردین بره ای نخواهند زایید . بسته به مرحله تولیدی ٬نیازهای غذاییی متفاوت میباشد . برای اطمینان از اینکه تمام میشها در مرحله تولیدی مشابهی باشند ٬کنترل قوچها بسیار مهم است . برنامه آمیزشی گله ٬اینچنین پیشنهاد میشود :

بر روی قوچهایی که در ماههای آبان و آذر وارد گله میشها شدند باید وسیله علامتگذاری وجود داشته باشد تا مشخص شود کدام میشها در نیمه دیماه زایمان می کنند .

·         اگر دوبار زایش در سال مورد نظر باشد

این نوع برنامه ریزی گله را به گروههایی از لحاظ زمان زایمان تقسیم می کند .تمام مراحل بهبود تغذیه میش را باید باهم و بصورت هماهنگ انجام داد . انجام یک یا دو مرحله بتنهایی نمی تواند تاثیر چندانی در بهبود تغذیه گله داشته باشد . اگر بعضی از مراحل حذف شوند ٬بویژه محاسبه وضعیت بدن و فضای مناسب آخور ٬ آنگاه دامدار خود رادر وضعیتی خواهد یافت که پر تولید ترین میشهای گله در حال حذف شدن می باشند ٬چرا که قادر به حذف وضعیت بدن خود نیستند .با توجه به اینکه میشهای پر تولید به تغذیه بیشتری نیاز دارند بنابر این در صورت عدم دریافت کافی مواد غذایی ٬اندازه وضعیت بدنی خود را نسبت به بقیه گله ٬زودتر از دست میدهند .

بیشترین هزینه ای که دامدار متحمل میشود مربوط به تغذیه است . هزینه خوراک 80%هزینه مستقیم دامداری رادر بر میگیرد . برای مهیا کردن یک جیره مناسب دامدار باید منابع غذایی قابل دسترس را ارزیابی کند (تست غذا)٬ این منابع غذایی باید با احتیاجات غذایی گله مطابقت داده شود (فرمول جیره روزانه ) ٬ گله باید از سطح کافی تجهیزات آخور و آبخوری بهره مند باشد و وضعیت بدن میش باید مرتب محاسبه شود تا واکنش دام به برنامه خوراکی آن ٬معمول گردد . همچنین دامدار باید بتواند مراحل تولید مثلی گله که موثر ترین روش اینکار با مدیریت شایسته قوچها بدست می آید .

بعنوان یک قانون عمومی ٬دامدار باید علوفه خشک را برای رفع اشتهای گله٬ دانه غلات را برای رساندن بدن به وضعیت مطلوب و نمک ید دار٬ کبالت و دیگر مواد معدنی به صورت آزاد در اختیار گله پر تولید و مناسب رشد باشد٬باید روشهای گفته شده را باهم هماهنگ نماید تا تغذیه خوب گله با آزمایش از طریق محاسبه وضعیت بدنی و مدیریت قوچ بدست می آید .

1- نژادهایی با پشم خیلی ظریف


2-نژادهایی با پشم نسبتا ظریف


3- نژادهای پشم دراز


4 – نژادهای پشم تلاقی یافته


5 –نژادهای پشم قالی


6- نژاد پوستی



1-نژادهایی با پشم خیلی ظریف


الف : مرینوس ( merino )

منشا مرینوس کشور اسپانیا میباشد .سه نوع مرینوس به نامهای A ، B و C وجود دارد. A و B دارای پوست چین دار میباشند و نوع A پوست چین دار تری نسبت به B دارد.مرینوس با پوست چین دار به مرینوس آمریکائی شناخته می شود. مرینوس نوع C را مرینوس دلاین ( Delaine merino ) مینامند که چین پوست آن خیلی کم میباشد .

پشم مرینوس دلاین سفید بوده ورشد آن در حدود4/6تا6/7 سانتی متر در سال میباشد.

قوچهای آن شاخدار و میشها بدون شاخ میباشند . مرینوس از نظر اندازه متوسط بوده و بدنی لاغر دارد.مرینو دلاین از مرینوس بزرگتر است. مرینوس دارای غریزه قوی زندگی گله ای بوده وتوانائی چرا در مراتع فقیر را دارا میباشد.


ب:رامبویه( Rambouillet )

منشا این نژاد کشور فرانسه میباشد.این نژاد از مرینوس اسپانیائی حاصل شده است . در حدود نیمی یا بیشتر از گوسفندان تلاقی یافته در آمریکا از نژاد رامبویه میباشند.رامبویه از نظر پشم ظریف شهرت دارد.

رنگ این نژاد سفید میباشد و اندازه آن بزرگ میباشد.بدنی زاویه دار وبلوکی همچنین لاشه ای گوشتی تر نسبت به مرینوس دارد ولی از نظر کیفیت گوشت درمقایسه با نژادهایی که برای تولید گوشت پرورش می یابند مناسب نمی باشد.قوچهای این نژاد شاخدار ویا بدون شاخ ولی همه میشها بدون شاخ هستند.رشد پشم آنها حدود9/8سانتی متر در سال است.


ج دبویلت( Debouillet )

منشا این نژاد آمریکا میباشد. از تلاقی رامبویه ومرینوس دلاین بهبود نژاد یافته است. توسعه این نژاد در نیو مکزیکو شروع گردیده است. دبویلت باشرایط مراتع غرب امریکا سازگار است.

اندازه این نژاد متوسط بوده ،بدنی زاویه دار داردو رنگ آن سفید میباشد. قوچهای این نژاد شاخدار و یا بدون شاخ میباشند ولی میشها بدون شاخ هستند.الیاف پشم نرم و بلند باعث ارزشمندی پشم ان میباشد.


2-نژادهایی با پشم نسبتا ظریف


الف –چویوت ( cheviot )

منشا این نژاد از تپه های cheviot در شمال انگلستان و جنوب اسکاتلند میباشد.

چویوت جثه ای کوچک داشته و نوع بدن آن بلوکی است .این نژاد صورت و پا های سفید ومنخرین سیاه دارد و بدون شاخ میباشد. رشد پشم آن در حدود2/10 تا 7/12 سانتی متر در سال میباشد.


ب – دورست-( Dorest )

منشا دورست از جنوب انگلستان میباشد.جثه ای متوسط داشته و نوع بدن بلوکی است .گوشها ، بینی ، صورت و پا هایی سفید دارد .دورست هم شاخدار وهم بدون شاخ میباشد .این نژاد پشمی با زبری متوسط تولید میکندوپشم چیده شده دورست وزن سبکی داردو به طور متوسط 6/3 – 2/3 کیلو گرم است . این نژاد لاشه گوشت داری تولید میکند.


ج –گوسفند فنلاندی( Finn sheep )

منشا این نژاد فنلاند است واز نظر جثه کوچک است گوشها ، بینی ، صورت و پا هایی سفید دارد این نژاد به طور کلی بدون شاخ میباشد،هر چند که تعدادی از قوچهای آن شاخدار میباشد.گوسفند فنلاندی پشمی با زبری متوسط تولید میکند و وزن پشم چیده شده آن حدود 4 تا 5/4 کیلو گرم است خصوصیات لاشه این نژاد مطلوب نمیباشد.

نژاد فنلاندی دارای نرخ بره زایی قابل توجهی میباشد و در آمریکا برای برنامه های تلاقی جهت افزایش میزان بره زایی مورد استفاده قرار میگیرد . میش بالغ تلاقی یافته که نیمی از آن نژاد گوسفند فنلاندی میباشد 200 تا 250 بره تولید میکند بره های تلاقی یافته این نژاد در هنگام تولد کوچک میباشند ولی قدرت بقا وزنده ماندن آنها بالا میباشد . وقتی این نژاد در تلاقی استفاده گردد ، بره های بدست آمده از نظر لاشه نیز دارایکیفیت مناسبی خواهند بود.


د همشایر ( Hampshire )

منشا نژاد همشای جنوب انگلستان است. جثه این حیوان بزرگ بوده و دارای بدنی از نوع بلوکی میباشد صورت ، پا ها ، گوشها و بینی سیاه بوده ،فاقد شاخ میباشد.

همشایر از نظر بلوغ در حد متوسط قرار دارد. از خصوصیات دیگر این نژاد شیر دهی خوب و تولید بره هایی است که پس از شیر گیری برای ارائه به بازار مناسب میباشند. تولید پشم متوسط و درحدود 2/3 تا 6/3 کیلو گرم میباشد میانگین تولید بره در حدود 137 درصد است که این درصد بره زایی براساس 100 میش میباشد . تلاقی خوبی بین آنها وگوسفندان با پشم ظریف یا نژاده های تلاقی یافته صورت میگیرد.


ه- مونتادال( Montadal )

منشا این نژاد ایالات متحده میباشد وبهبود آن بوسیله تلاقی میشهای نژاد کلمبیا با قوچهای cheviot صورت پذیرفته است .

این حیوان دارای جثه ای متوسط با نوع بدن بلوکی بوده ،صورت ، گوشها و پا های آن سفید میباشد وبر روی صورت وپا ها پشمی وجود ندارد.این نژاد بدون شاخ میباشد لاشه آن گوشتی است ومتوسط تولید پشم در حدود 5/4 تا 4/5 کیلو گرم در سال میباشد.


و – اکسفورد ( Oxford )

منشا نژاد اکسفورد مرکز وجنوب انگلستان است . نژاد اکسفورد از بزرگترین نژاد های گوسفند با پشم متوسط از نظر جثه میباشد . نوع بدن آن بلوکی میباشد . صورت ، گوشها وپاهای آن خاکستری مایل به قهوه ای است. گوسفندان این نژاد بدون شاخ هستند .بیده چیده شده آن سنگین و حدود 5/4 تا 4/5 کیلوگرم وزن دارد .میشهای این نژاد پر منفعت و سودمند بوده ، از نظر شیر دهی خوب و بره های آنها دارای رشد سریعی میباشند . استفاده از این نژاد در تلاقی ها مناسب است چون اندازه جثه آن بزرگ است .


ز-شروپ شایر ( Shropshire )

منشا این نژاد کشور انگلستان میباشد . این حیوان از کوچکترین گوسفند های نژاد پشم متوسط و نوع تیپ بدنی بلوکی بوده وبدون شاخ میباشد . صورت و پا ها کدر بوده ،پوشش زیادی از پشم در صورت آن وجود دارد .تولید لاشه این نژاد کم میباشد و وقتی وزن حیوان در اثر تغذیه افزایش می یابد ، میزان چربی آن نیز زیاد میگردد.

وزن بیده آن 1/4 کیلو گرم است .میشهای این نژاد مادران خوبی هستند و درصد تولید بره آنها اغلب 150 % میباشد.



ح – سات داون( Soutdown )

این نژاد از جنوب انگلستان منشا شده است و یکی از قدیمی ترین نژادهای گوسفند در دنیا محسوب میشود. جثه این گوسفند کوچک و نوع بدن بلوکی است . صورت ف گوشها وپاها خاکستری یا قهوه ای است . این نژاد دارای بلوغ زودرس و بدون شاخ میباشد . بیده آن 3/2 تا 2/3 کیلوگرم است. سات داون در سنین اولیه تمایل به چاق شدن و ذخیره چربی دارد.


ط – سافولک ( Suffolk )

منشا این نژاد جنوب انگلستان است. جثه ای بزرگ وبدن بلوکی وعضلانی داشته ، صورت ، گوشها و پاها سیاه میباشد .این نژاد بدون شاخ میباشد و بر روی صورت و پاهای آن پشم وجود ندارد.

بیده سافولک 6/3 تا 5/4 کیلوگرم وزن دارد . درصد بره زایی ان 150 % یا بیشتر است . رشد بره در این نژاد سریع بوده و سرعت ذخیره چربی در این نژاد نسبت به سایر نژادها کمتر است . تولید گوشت لخم ولاشه عضلانی از دیگر خصوصیات این نژاد میباشد.


ی – تونس ( Tunis )

نژادتونس از شمال افریقا منشا شده است . رنگ صورت آن قرمز متمایل به قهوه ای تا خرمایی روشن میباشد . این نژاد بدون شاخ بوده و اندازه جثه آن متوسط و زاویه دار است و بدنی بلوکی دارد . دارای پشم زبر بوده و بر روی صورت پشم وجود ندارد.


3- نژادهای پشم دراز


الف کاتسولد ( Cotswold )

از نژادهای قدیمی گوسفند در انگلستان است و منشا آن نیز انگلستان میباشد این نژاد بزرگ جثه بوده و نوع بدن آن بلوکی میباشد .

پاها و صورتی سفید رنگ داشته ، هر چند که دربین آنها سفید متمایل به خاکستری نیز دیده میشود. لکه های تیره بر روی صورت و پاها ممکن است وجود داشته باشد پشم این نژاد رشد زیادی داشته و وزوزی (فر دار) میباشد . این گوسفند بدون شاخ بوده و در برنامه های تلاقی از آن استفاده میشود.


ب – لایسستر ( Leicester )

منشا این نژاد کشور انگلستان است . این گوسفند دارای جثه ای بزرگ و بدن بلوکی میباشد .رنگ این نژاد سفید بوده ، بدون شاخ میباشد و بر روی صورت پشم وجود ندارد .پشم گوسفند لایسستر محافظ خوبی در برابر گرما نمیباشد .


ج – لینکلن ( Lincoln )

منشا لینکلن انگلستان است . این نژاد دارای جثه ای بزرگ بوده و نوع بدن آن بلوکی میباشد . رنگ آن سفید است و بدون شاخ بوده ، پشم دراز و زبری تولید میکند . این نژاد دارای بلوغ دیررس است . پشم تولیدی آن 4/5 تا 2/7 کیلوگرم میباشد . از این نژاد برای تلاقی ها استفاده میشود.


د – رامنی ( Romney )

این نژاد یکی از قدیمی ترین نژادهای منشا شده در جنوب انگلستان است . جثه این نژاد بزرگ با با نوع بدن بلوکی است . بیده ای متراکم وبهتر از دیگر نژادهای پشم دراز تولید میکند و و بهمین دلیل سازگاری بهتری نسبت به رطوبت و مناطق مرطوب در مقایسه با سایر نژادهای پشم دراز دارد . این نژاد در برناکمه های تلاقی نژادی مورد استفاده قرار میگیرد.


4 – نژادهای پشم تلاقی یافته


الف – کلمبیا ( Columbia )

منشا این نژاد امریکا میباشد و از تلاقی بین قوچ لینکلن و میش رامبویه بوجود آمده است . هدف از این تلاقی بوجود آوردن نژادی است که سازگاری بهتری با مناطق کوهستانی داشته باشد .

کلمبیا جثه ای بزرگ و بدنی بلوکی دارد . این نژاد بزرگترین نژاد تلاقی یافته است . صورت ، گوشها و پاهای سفید داشته و بدون شاخ میباشد .در روی صورت گوسفند کلمبیا پشم وجود ندارد و دارای پاهایی است که از کمی از سایر نژادها بلندتر است

وزن پشم های چیده شده در حدود 5/4 تا 9/5 کیلوگرم است و تولید گوشت لخم مناسبی دارد . کلمبیا غالبا در تلاقی با نژاد صورت سیاه که دارای پشم متوسط میباشد استفاده شده و هدف از این تلاقی تولید بره های بازاری است .


ب- کوریدال ( Corriedale )

منشا آن نیوزلند است .این نژاد حاصل از تلاقی بین قوچهای لینکلن و لایسستر با میشهای مرینوس است .

کوریدال دارای جثه متوسط وکمی بزرگ است صورت ، گوشها و پاهایی سفید رنگ داشته و فاقد شاخ میباشد . این نژاد تولید پشم و گوشت باکیفیت خوب را دارا بوده و وزن بیده آن 5/4 تا 8/6 کیلوگرم در سال است .


ج – پاناما ( Panama )

این نژاد از امریکا منشا یافته . نژاد پاناما حاصل تلاقی قوچ رامبویه و میش لینکلن میباشد . رنگ صورت ،گوشها و پاها سفید بوده وجثه بزرگ ،تیپ بدن بلوکی و بدون شاخ بودن از خصوصیات نژاد پاناما میباشد.

گوسفند پاناما اندکی گوچکتر از نژاد کلمبیا بوده ولاشه کمی گوشتی داشته و در سنین اولیه چربی در بدن آن ذخیره میشود.


د – راملدال ( Romeldale )

منشا راملدال ایالات متحده امریکا است و از تلاقی بین قوچ رامنی و میش رامبویه بوجود آمده است .

این نژادجثه ای متوسط وبدنی بلوکی داشته ، رنگ صورت ،گوشها و پاها سفید بوده

و بدون شاخ میباشد . وزن بیده آن 5/4 تا 9/5 کیلوگرم است. راملدال در تلاقی با میشهای پشم ظریف مورد استفاده قرار گرفته و بره های سازگار با شرایط پرورش در مرتع را بوجود می آورد.


ه – تارگی ( Tar ghee )

منشا تارگی امریکا است . این نژاد حاصل تلاقی بین قوچ رامبویه با میشهای کاریدال – لینکلن-رامبویه میباشد.

این نژاد جثه ای متوسط ،بدنی بلوکی با صورتی سفید رنگ داشته و بدون شاخ است . فاقد پشم در صورت بوده و وزن پشم چیده شده آن 5/4 تا 4/5 کیلوگرم در سال میباشد.


و – بدون دم ( Tailless )

منشا این نژاد امریکا میباشد و از تلاقی گوسفند بدون دم سیبری با تعدادی از نژادهای اصلاح شده بوجود آمده است . هدف از این تلاقی اصلاح یک نژاد است که نیاز به قطع دم نداشته باشد . رنگ صورت ، گوشها وپاها سفید میباشد . این نژاد بدون شاخ بوده و صورتشان بدون پشم است.


ز – سوت دال ( Southdaie )

منشا این نژاد ایالات متحده امریکا میباشد و از تلاقی بین نژادهای سات داون و کوریدال به وجود آمدهاست . هدف ازاین تلاقی تولید نژادهایی است که از نظر کیفیت پشم و گوشت مناسب باشند.


5 –نژادهای پشم قالی

صورت سیاه ها یلند ( Black-Faced Highland )

این نژاد از قدیمی ترین نژادهای منشا شده در اسکاتلند است . اندازه این نژاد کوچک بوده و دارای پشم زبر و ضخیم در پوشش خارجی وظریف تر در پوشش داخلی میباشد . صورت و پاها سیاه بوده ، قوچهای این نژاد بزرگ و میشهای آن کوچک جثه و کوتاه قد با شاخهای پیچیده میباشند . این نژاد توانایی زندگی در مناطق خشک با پوشش گیاهی اندک را دارا میباشد.


6- نژاد پوستی

قره گل ( Karakul )

این نژاد از آسیا منشا شده و یکی از قدیمی ترین نژادهای گوسفند در جهان است . قره گل جثه ای بزرگ و بدنی زاویه دار داشته ،رنگ صورت ،گوشها و پاها سیاه یا قهوه ای میباشد .

قوچهای این نژاد شاخدار و میشها بدون شاخ میباشند و بره هایی با لاشعه ضعیف و فقیر تولید میکنند . پوست بره ها پس از به دنیا آمدن و چند روز بعد از آن مورد استفاده قرار میگیرد . پشم در حیوان بالغ زبر و خشن است وبین 2/15 تا 4/25 سانتی متر طول دارد.

گوسفندان ایران

گوسفندان ایرانی از نظر پشم در گروه گوسفندان با پشم ضخیم ویا قالی میباشند . همگی این گوسفندان دنبه دار میباشند به استثنای زل که دارای نیم دنبه یا بدون دنبه بوده و قره گل که دارای نیم دنبه است .

گوسفندان ایرانی رنگهای مختلفی دارند از جمله میتوان به سفید ، سیاه ، خرمایی ، قهوه ای ،نخودی و خاکستری اشاره کرد .

گوسفندان ایران را بر حسب اصولی تقسیم مینمایند که این تقسیم بندی میتواند بر اساس سفید یا رنگی بودن بدن و یا وزن بلوغ (سنگین ، متوسط ، سبک ) باشد

مقدمه :

یکی از حیوانات نشخوار کننده با ارزش و فراوان کشور ما بز است . بزها از علوفه ٬گیاهان خشک و چوبی شده و خار و خاشاک بیابان ها تغذیه می کنند . سپس آنها را به تولیدات با ارزش برای انسان تبدیل می کنند . شیر و گوشت٬دو محصول مهم بزها هستند که همه شما با آنها آشنا هستید . گروهی از بزها ٬علاوه بر شیر و گوشت ٬ محصول دیگری هم تولید می کنند . این محصول (کرک ) است . کرک بز خصوصیت هایی دارد که آنرا ب ارزش می کند . این کرک بدن را در سرما ٬گرم نگه می دارد . همچنین الیاف و رشته های آن زیبا و ظریف هستند . به همین سبب در بافت لباس ٬بخصوص لباسهای زمستانی استفاده می شود . درنتیجه برای کشور از نظر اقتصادی ارزش خوبی دارد . قیمت کرک بز در بازارهای جهانی بسیار زیاداست . به طوری که قیمت هر گرم کرک پس از عمل آوری ٬هزار تومان است .

شما می توانید بانگهداری و پرورش درست بزهای کرکی ٬از فروش کرکهای آنها درآمد خوبی بدست آورید . در این نشریه ٬ مطالب مفیدی رابرای بیشتر شدن آگاهی و اطلاعات شما درباره بز کرکی آورده ایم . امیدواریم بتوانید از این مطالب به خوبی استفاده کنید .

استفاده بیشتر و بهتر از دامپروری :

دامداری حرفه وشغل پر زحمتی است . دامداران٬ عشایر پر تلاش و بیشتر روستاییان به این حرفه اشتغال دارند . در کشور ما میلیون ها  راس گوسفند و بز پرورش داده می شود با مقداری توجه و رعایت بعضی  از دستورهای کارشناسی  ٬می توانیم از دامهای خود استفاده بیشتری به دست آوریم . رعایت اصول صحیح پرورش بز کرکی یکی از کارهای استفاده بهتر و بیشتر از دامپروری است .

کدام بز ها کرک تولید می کنند ؟

جمعیت وتعداد بز ها در دنیا زیاد است و می توان گفت در همه کشورها بز وجود دارد . اما تنها تعداد کمی از آنها کرک تولید می کنند . در بعضی از جاهای دنیا ٬امکان پرورش این نوع بز ٬ بیشتر وجو دارد . این بز ها به نام بز کرکی یا بز کشمیر معروف هستند . مهمترین محل های پرورش آنها ٬قسمت هایی از ایران ٬ افغانستان ٬ چین ٬ مغولستان و روسیه است .

بزهای کرکی ٬نژادهای مختلفی دارند ٬این نژاد از نظر شکل٬ قیافه و حتی رنگ با یکدیگر فرق دارند . بز نژاد رایینی در کرمان٬ بزهای جنوب خراسان و بعضی از بزهای استان یزد ٬از مهمترین نژادهای بز کرکی در ایران هستند .

ارزش اقتصادی کرک :

مهمترین استفاده کرک در تهیه لباسهای زمستانی ٬کلاه ٬ شال گردن ٬ و مانند آن است . لباسها و پوشاک تهیه شده از کرک بسیار زیبا٬ سبک٬ گرم وظریف هستند . به همین سبب ٬مشتریان زیادی در کشور های خارجی دارند . کرک خاصیت جذب رطوبت دارد . همچنین به آسانی شعله ور نمی شود. به همین دلیل در صنعت هم از آن استفاده می شود . خاصیت های کرک باعث باعث بالا رفتن ارزش آن در دنیا شده است . کرک موکشی شده و تمیز ٬ با قیمت های بسیار بالایی در دنیا خرید و فروش میشود .

بز کرکی در چه آب و هوایی پرورش پیدا میکند ؟

بز کرکی در آب و هوای به خصوص پرورش پیدا می کند . به همین سبب این نوع بز در همه جای دنیا وجود ندارد . به همین سبب این نوع بز در همه جای دنیا وجود ندارد . برای مثال در منطقه های مرطوب ٬هرگز نمی توان بز کرکی را پرورش داد . آب و هوای خشک و بدون رطوبت برای پرورش بز کرکی مناسب است . بنابراین منطقه های استوایی ٬حاشیه و قسمت های خشک کویری و حتی ناحیه های خشک سردسیر برای پرورش بز کرکی مناسب هستند .

برای بدست آوردن کرک مرغوب باید بزهای کرکی و ییلاق و قشلاق می کنند . نگهداری این نوع بز ها برای مدت طولانی در زمین های جلگه ای ٬باعث نامرغوب شدن و ضخیم شدن کرک آنها می شود . پرورش بز کرکی در ناحیه های خشک کوهستانی موجب ظریف شدن کرک تولیدی می شود .

محل مناسب برای پرورش بز کرکی ٬آب و هوای خشک مانند منطقه های حاشیه کویر و ناحیه های خشک سردسیر است .

ارزش کرک به چه عاملهایی بستگی دارد ؟

1-      همه کرک و موی چیده شده از از هر بز را بیده می گویند . هر قدر میزان کرک نسبت به مو در بیده بیشتر است ٬ارزش آن بیشتر است و پول بیشتری برای آن پرداخت می شود .

2-      کرک هر قدر ظریف تر باشد و ضخامت تار های آن کمتر باشد ٬ ارزش بیشتری دارد .

3-      ظریف بودن تارهای کرک به سه عامل بستگی دارد :                                                                                                    

اول : ارثی است . یعنی یک جفت بز نر و ماده که کرکهایی با تار های ظریف دارند ٬ بزغاله هایی به وجود می اورند که تارهای کرک آنها ظریف است .

دوم: آب و هوای مناسب

سوم : تغذیه خوب و مناسب .بز ها باید در طول سال از علوفه مرتع های ییلاقی و قشلاقی استفاده کنند . علاوه بر آن ٬ در صورت کمبود علوفه ٬ نباید بزها گرسنه بمانند بلکه با تغذیه دستی ٬ کمبود علوفه  را باید جبران کرد .

4-      یکی از ویژگی های کرک خوب ٬ بلندی آن است . هر قدر طول کرک بیشتر باشد ٬ ارزش و قیمت آن بالا تر است .

5-      رنگ کرک در قیمت آن اثر زیادی دارد . کرک سفید بالاتر ین قیمت را دارد . بعد از آن کرک های قهوه ای ٬ خاکستر ٬ آهویی و سیاه دارای ارزش هستند .

6-      تمیز بودن کرک در قیمت آن اثر دارد . هرقدر بیده کرک کمتر به گرد و خاک ٬ عرق و خار و خاشاک آلوده باشد ٬ قیمت آن بیشتر می شود .

ارزش و قیمت کرک براساس مقدار کرک بیده ٬ ظریف بودن آن ٬ طول تارها ٬رنگ کردن کرک و تمیز بودن مشخص می شود .

چگونه کرک بزها را مرغوب کنیم ؟

اگر می خواهید کرک مرغوبی از بزهای خود به دست آورید ٬ باید به گفته های کارشناسان توجه کنید و آنها را به کار ببندید . گفتیم که چه عاملهایی باعث بیشتر شدن ارزش کرک می شوند . بعضی از این عاملها ارثی هستند و به اندازه و نژاد بستگی دارند . برخی هم به تغذیه ٬ مدیریت و تلاش شما بستگی دارند .

رعایت بهداشت بزها در محل نگهداری آنها باعث می شود که گرد و خاک و خارو خاشاک کمتری با بیده کرک مخلوط شود . به علاوه برای رسیدن به نتیجه بهتر می توانید بزهای خودرا اصلاح نژاد کنید .

اصلاح نژاد چیست ؟

اصلاح نژاد به معنی بهتر کردن و بیشتر کردن تولیدات دام ها از راه های علمی است . می دانید بسیاری از ویژگی هاو صفت هایی که موجب بهتر شدن یا بیشتر شدن تولیدات دام ها می شوند ٬ ارثی هستند . یعنی از پدر و مادر به فرزندان منتقل می شوند .

دام سالم ٬محصول سالم

بز های کرکی هم مانند بقیه دامها به مراقبت نیاز دارند تا سلامت بمانند . برای پیشگیری از بیماری در بزها ٬باید با مشورت دامپزشک ٬واکسن های لازم در زمان مناسب به آنها تزریق کرد .

وجود انگلهای داخلی و خارجی در بدن بزها گاهی باعث تلفات آنها می شود . اگر هم بزها تلف نشوند ٬ تولید کرک ٬ مو٬شیر و گوشت آنها کم می شود . در نتیجه ضررهای زیادی به دامدار می رسد . بنابراین خوراندن داروهای ضد انگل و حمام دادن دامها برای از بین بردن انگلهای خارجی و پوستی در سلامت دام های شما بسیار مهم است . این کارها از به هدر رفتن سرمایه شما جلوگیری می کند و در آمد شما را زیاد می کند .

برای تزریق واکسن به بزها و استفاده از داروهای ضد انگل های خارجی و داخلی با دامپزشکی منطقه خود مشورت کنید .

کرک را چگونه با ارزش تر کنیم ؟

1-      از به کار بردن رنگهای روغنی برای علامت گذاری روی بزها خودداری کنید .

2-      کرکها را با (دوکارد) از بدن بزها جدا نکنید . برای این کار از شانه چوبی استفاده کنید . چون از بریده شدن کرکها جلوگیری می کند و باعث کوتاه شدن طول آنها می شود .

3-      پس از جمع آوری کرک ٬ آنها را بر اساس رنگ جدا کنید و در کیسه های کنفی جداگانه بریزید .

4-      موکشی یا جداسازی مو از کرک باعث بیشتر شدن قیمت آن می شود .

5-      از نگهداری کرک ها در کیسه های پلاستیکی خودداری کنید .

6-      تا آنجا که می توانید خاک٬ خاشاک و ماده های خارجی را از کرک جدا کنید .

خلاصه مطالب :

·         تعداد کمی از بزها کرک تولید می کنند .

·         بزهای کرکی ایران ٬در استانهای کرمان٬خراسان٬ یزدو.....وجود دارند .

·         خاصیت ها و ارزشهای کرک باعث افزایش قیمت و خرید و فروش آن در دنیا شده است .

·         ناحیه های خشک کویری و خشک سردسیری برای پرورش بز مناسب هستند .

·         کرک ظریف ٬ با ضخامت تار کمتر٬ ارزش بیشتری دارد .

·         تغذیه مناسب و خوب در تولید کرک ظریف تاثیر زیادی دارد .

·         رنگ کرک ٬ بلندی و تمیز ی و بدون خارو خاشاک بودن کرک قیمت آن را افزایش می دهد .

·         برای تولید کرک مرغوب ٬توصیه های کارشناسان را به کار ببندید .

·         رعایت بهداشت محل نگهداری بزها ٬ یک امر لازم برای تولید بهتر است .

·         اصلاح نژاد بزهای کرکی ٬اقدامی لازم برای داشتن گله ای خوب است .

·         مبارزه با انواع انگلها و انجام واکسیناسیون بزها ٬ سرمایه شما را حفظ می کند .

·         از به کار بردن رنگهای روغنی برای علامت گذاری بزها خودداری کنید .

·         کرکها را با دوکارد نچینید و براساس رنگ ٬آنها را  در کیسه های کنفی قرار دهید .

·         موشکی کرکها ٬قیمت آنها را افزایش میدهد .

چند نکته مفید :

·         کرک در بازارهای جهانی دارای ارزش اقتصادی فراوانی است .

·         از خاصیت های مهم کرک می توان به جذب رطوبت  بالا و مقاومت در مقابل شعله ور شدن اشاره کرد .

·         بهترین آب و هوا برای پرورش بز کرکی ٬ آب وهوای خشک و بدون رطوبت است .

·         ظرافت کرک به سه عامل ارثی ٬ آب وهوای مناسب و تغذیه بستگی دارد .

·         کیفیت مناسب رنگ٬ بلندی و تمیزی ٬ از خصوصیات خوب به نسلهای بعدی می شود .

·         اصلاح نژاد موجب انتقال صفت ها و خصوصیات خوب به نسل های بعدی می شود .

·         انگلهای خارجی موجب آسیب پوست و کاهش ارزش کرک تولیدی می شود .

·         حفظ کیفیت کرک تولیدی به روش چیدن و نگهداری کرک بستگی دارد .

به درخت ، گياه ، حيوانات مختلف ، كوهها ، رودها، درياها ، ابر ، باد ، باران ، برف و هزاران خلقت ديگر فكركنيد ،كدام يك را اضافي يا غير لازم مي بينيد ؟

راستي اين آيه از سوره مباركه الغاشيه را به خاطر مي آوريد كه مي فرمايد :

شايد خيلي ها تصور نمايند كه شتر به درد زمانهائي مي خورد كه بشر وسيله تقليه تند رو، در اختيار نداشت و در بيابانها و صحرا ها از آن به عنوان باركش و يا وسيله نقليه استفاده مي نمود و امروز ديگر كارآيي چنداني ندارد .

شايد بدانيم كه تقريباً 3/1 وسعت كشور عزيز ما ايران ، مناطق بياباني و كوير ها مي باشد . اين مناطق از نظر پوشش گياهي و توليد علوفه در پائين ترين حد ممكن هستند . بارش ناكافي و در بعضي نواحي بسيار كم و اندك ،سبب فقر پوشش گياهي و نامساعد بودن خاك براي كشاورزي گرديده است . از طرفي در حاشيه مناطق بياباني و نيمه بياباني ، گروهي از روستائيان ساكن بوده يا محل رفت و آمد عشاير است . اين افراد بعلت نامساعد بودن شرايط براي كشت و كار يا اصولاً به كار كشاورزي نپرداخته و يا آنكه زراعت آنها محدود به مقدار كمي ديمكاري مي باشد .

شغل اصلي اين گروه از روستائيان و عشاير ، دامداري و دامپروري است . مردم چنين مناطقي سخت كوش ، مقاوم و در عين حال بسيار قانع هستند و با نگهداري تعدادي بز يا گوسفند ، توليد متوسطي داشته و براي تامين زندگي از آن استفاده مي نمايند . اما مراتع بعضي از مناطق كويري در چنان وضعيتي از فقر علوفه اي قرار دارند كه حتي گوسفندان كويري و بزها هم قادر به ادامه زندگي نيستند ، بخصوص آنكه اين شرايط با كمبود يا نبود آب هم در منطقه همراه باشد .

درچنين شرايطي ، خداوند قادر توانا ، متناسب با وضعيت موجود ، جانداران مخصوصي را سازگاري داده كه از جمله آنها مي توان شتر را نام برد كه به آن "سفينه صحرا " لقب داده اند .

محل زندگي شتر قلب كوير است ، آنجائيكه به جز ، نباتات چند ساله خاردار ،خشبي و نامرغوب ، آنهم با پراكندگي زياد و آب بسيار كم و شور ، امكانات ديگري وجود ندارد . در چنين شرايطي معمولاً هيچ دامي قادر به ادامه حيات نمي باشد . اما شتر بعلت شرايط خاص بدني ، مقاومت زياد و قدرت تحمل تشنگي قادر است در اعماق كوير براحتي زندگي كرده و از مراتع موجود براحتي بهره برداري و اين گياهان نامرغوب و پست را به محصولات دامي تبديل نمايد . متاسفانه گروهي بدون آگاهي كامل از وضعيت چراي شتر ، اين حيوان را متهم مي نمايند كه موجب تخريب مراتع كويري شده و با چراي پيوسته از تك بوته هاي موجود ،در اينگونه مراتع ، پوشش گياهي را از بين برده و موجب فرسايش (شسته شدن ) خاك مي گردند !

اما واقعيت امر آنست كه شتر مانند گوسفند ، عادت به چراي يكنواخت و باصطلاح پي در پي نداشته ،بلكه پس از برداشت مقداري علوفه از يك بوته ، چندين قدم راهپيمايي نموده و سپس دوباره شروع به چرااز بوته ديگرمي نمايد . يا به عبارت ديگر شتر عادت ندارد كه يك بوته را تمام و كمال خورده و پس از اتمام آن به نقطه ديگر حركت نمايد ، باين طريق :

از ميان چهار پايان ، شتر كه در شرايط سخت كويري توان زيستن را داشته و موجب اشتغال زايي و درآمد اقتصادي در اين مناطق

مي گردد ، داراي قابليت هاي فراواني است كه عبارتند از :

1- قابليت توليد محصولات دامي  :

الف: گوشت – كيفيت گوشت شتر هاي جوان تقريباً قابل مقايسه با گوشت گوساله مي باشد . از نظر مغذي بودن گوشت شتر از گوشت هاي گوسفند، گوساله ، ماهي و مرغ بهتر است .

ب : پشم و كرك –كرك شتر سبك ، مقاوم و عايق گرمااست و دربافت پتو ، لباسهاي گرم ، كلاه ، شال ، دستكش و عبا بكار گرفته

مي شود .

ج : پوست و چرم _از پوست و چرم شتر در ساختن كفش ، صندل ، ساختن زين ، تازيانه و مشك آب و شير استفاده مي گردد .

  د :شير – اگر چه بعلت نحوه پرورش متداول ، كمتر شير شتر دوشيده و مورد مصرف قرار مي گيرد ، اما شير اين حيوان از نظر ارزش غذايي شبيه شير گاو و شير بز بوده و داراي ويتامين هاي بسياري است .

2- قابليت سازگاري و تحمل شرايط سخت طبيعي :

الف : استفاده از علوفه خاردار و خشبي – در قسمت هاي داخلي دهان ،  لبها و حاشيه زبان شتر ، پرزهايي وجود دارد كه با حركت لب شكاف دار بالايي ، مي تواند علوفه خاردار و خشبي را دريافت و فرو دهد .

ب- تحمل تشنگي – عوامل زير موجب مي شود كه شتر تشنگي را بخوبي تحمل نمايد :

- وجود عضلات مخصوصي در انتهاي گلو كه حفرات بيني را بسته نگاه داشته و ضمن اينكه مانع ورود شن و حشرات

مي گردد ، از تبخير زياد رطوبت در حالت نفس كشيدن جلوگيري مي نمايد .

- وجود غشاء كيسه مانند در سقف دهان كه حنجره و گلو را مرطوب نگاه داشته و تحمل تشنگي را افزايش مي دهد .

- امكان ذخيره و نگهداري مقدار زيادي آب در شكمبه وهزارلا.

- ادرار اين حيوان در كليه ها غليظ شده و باين ترتيب از دفع آب زياد از بدن جلوگيري مي كند .

- بدون آنكه مشكلي براي شتر پيش آيد مي تواند مقدار زيادي از آب بدن را از دست بدهد . اينكار در ديگر حيوانات باعث مرگ آنها مي شود .

- بمحض دسترسي به آب ، در عرض يكي دو دقيقه مي تواند آب از دست رفته را جبران نمايد .

ج- تحمل تغييرات شديد درجه حرارت–  شتر با استفاده از امكانات زير با گرما و حرارت شديد مبارزه مي نمايد:

- شكل بدن و باريكي در قسمت بالاي كمر و قرار گرفتن بصورت عمودي در برابر آفتاب سطح كمي از بدن شتر را در مقابل نور مستقيم خورشيد قرار مي دهد .

- در هنگام خوابيدن دست ها و پاها را زير بدن جمع مي كند تا سطح بدن كمتربا زمين گرم در تماس باشد .

- پوست و پشم شتر نوعي عايق است كه بخار شدن آب بدن و عرق كردن را به حداقل مي رساند .

3- قابليت حمل بار زياد و سنگين :

اگرچه امروزه از شتر مانند گذشته براي حمل بار و كالاهاي تجارتي در همه نقاط استفاده نمي شود ، اما علاوه برعشايركه هنوز هم دركوچ هاي ييلاقي و قشلاقي از شتر براي حمل بارهاي سنگين بهره برداري مي كنند ، در مناطق كويري كه بعلت انباشتگي شن و ماسه حركت وسايل موتوري ميسر نيست ، شتر وسيله خوبي براي عبور از اين صحاري است .

4- قابليت طي مسافت هاي طولاني :

در شرايط دشوار كوير ، شتر ها قادرند در هر شبانه روز 40 تا 50 كيلومتر براي يافتن علوفه راهپيمائي كنند .

5- قابليت مقاوم در برابر بيماريها :

بعلت پراكندگي شتر در سطح وسيع وقرار گرفتن دائمي در مقابل اشعه خورشيد مقاومت نسبتاً خوبي در برابر بيماريها نشان ميدهد.

قابليت هاي شتر باعث گرديده كه در بدترين شرايط زيستي بسر برده و توليدات مناسبي را به بشر عرضه نمايد.

جمعيت شتر در جهان حدود 19 ميليون نفر مي باشد كه حدود 185 هزار نفر آنها در ايران پراكنده مي باشند . تقريباً 70 درصد جمعيت شتر موجود در كشور در دو استان(( سيستان و بلوچستان)) و خراسان وجود دارند .

اكثريت شتر هاي موجود ، در ايران يك كوهانه بوده و فقط تعداد كمي شتر دو كوهانه ، در آذربايجان نگهداري مي شود .

بطور كلي شتر هاي موجود ، در ايران را توده هايي مانند بلوچي ، بهلولي ، تركمن ، نجدي و كلكوئي تشكيل مي دهند . چنانكه از اسامي اين توده هاي شتر فهميده مي شود ، بيشتر شتر ها بوسيله ايلات و عشاير پرورش داده مي شوند .

اغلب شتر هاي كشور ما داراي فحلي فصلي هستند با شروع فصل بارندگي فعاليت جنسي آنها آغاز مي گردد. فصل جفتگيري معمولاً از اوايل ديماه شروع و تا اواخر فروردين ماه ادامه مي يابد . شتر هاي ماده ، در حدود سن سه سالگي به بلوغ جنسي مي رسند ، اما براي آنكه از نظر جسمي قابليت باروري پيدا كنند ، در سنين بين 4 تا 6 اين آمادگي حاصل مي شود . اگر چه شتر ماده تا 30 سالگي مي تواند ، زايش و توليد داشته باشد ، اما بهترين سن بهره برداري بين 12 تا حداكثر 22 سالگي است.

غريزه جنسي در شتر نر هم در سن 3 سالگي بروز مي كند ، ولي شتر داران با تجربه سن مناسب براي شروع جفتگيري شتر هاي نر را در 5-6 سالگي مي دانند . البته بهترين سن استفاده از لوك (نرمولد) در سنين بين 9 تا 16 سالگي مي باشد .

بنابراعتقادات شتر داران در مناطق مختلف ، يك لوك (نرمولد) براي باروري (به تفاوت) 20 تا 150 نفر اروانه (ماده بالغ) بكار گرفته مي شود ، اما ميزان متعادل ، يك لوك براي 50 نفر اروانه مي باشد .

مدت آبستني حدود 13 ماه طول مي كشد و علائم نزديكي زايمان عبارت است از بزرگي پستان ، گود شدن دو طرف دم ، شل شدن رباطهاي دم، اضطراب ، بي اشتهايي و با احتياط راه رفتن .

با توجه به وضعيت تغذيه و نگهداري شتر ها در شرايط كشورما، از شتر هاي ماده (در سنين باروري )هرسه سال حداكثر دوحاشي(نوزادشتر)بدنيا مي آيد .

 مهمترين بيماريها و انگلها ئيكه شتر ها به آن مبتلا مي گردند عبارتند از:

1- گري يا جرب – كه بسياري از شتر ها به آن مبتلا مي شوند . كمبود علوفه و بدي تغذيه شتر را براي آلودگي به اين انگل مستعد مي نمايد. شتر داران از روغن منداب ، آب نمك، مخلوط روغن سوخته با گوگرد ، براي درمان گري استفاده مي نمايد. سمپاشي شتر هاي آلوده با سموم توصيه شده از طرف دامپزشك و شعله دادن جايگاه ، در سرعت درمان بسيار موثر است .

2- آلودگي به كنه – موجب بيماري زردي در شتران گشته و ساربانها بوسيله چرب كردن به درمان آن مي پردازند . مبارزه با سموم مخصوص و شعله دادن جايگاه از وسايل ديگر مبارزه با اين انگل است .

3- ناهاز يا سورا – مگس ها غالباً اين بيماري را به شتر منتقل مي كنند . علائم بيماري تب ، لاغري ، كم خوني ،اسهال وكاهش توليد شير و گوشت وگاهي سقط جنين است . شتر داران براي معالجه ، بيني ، لب و زير سينه شتر را داغ مي كنند . اما چاره اصلي استفاده از داروهاي موثري است كه بوسيله دامپزشك توصيه مي گردد .

4- آبله يا اردوكه _ تاول هائي برروي نقاط حساس بدن ظاهر مي گردد و شتر داران معالجه آنرا بوسيله آب نمك وچرب كردن با روغن منداب انجام ميدهند . اما تزريق واكسن آبله براي جلوگيري از اين بيماري و در صورت ابتلاء استفاده از داروها ، چاره اصلي مي باشد .

5-اكتيماي مسري يا لب جوشه شديداً مسري است . بكار بردن پمادهاي تسكين دهنده و مصرف غذاهاي نرم در سرعت بهبود دام موثر مي باشد  شتر داران در اين مورد هم براي معالجه از آب نمك استفاده مي كنند .

6- شبه سل يا يون – بنامهاي ريو و بيماري اسهال هم گفته مي شود و علامت مهم آن وجود اسهال بد بو ، همراه با كاهش وزن مي باشد ، اين بيماري معالجه ندارد و تلفات زيادي را بوجود مي آورد .

اكنون كه به خصوصيات شتر و اثرات مثبت آن در زندگي كوير نشينان و حاشيه نشينان كوير، آشنا شده ايد ، مي خواهيم راههاي بهبود بخشيدن به اين نوع دامداري را با شما در ميان بگذاريم .

الف – تحت كنترل در آوردن شتر ها :

متاسفانه بزرگترين مشكل شتر داري كشور ، رها و آزاد بودن شتر ها و پرورش نيمه وحشي آنهاست. اين وضعيت باعث مي شود كه اغلب شتر داران فقط سالي يك بار با كمك ديگران و بادوندگي و زحمت بسيار و كمك گرفتن از موتور سيكلت ، شتر ها را در محل هاي مخصوص بنام گاش جمع آوري و از اين فرصت استفاده نموده ، شتر ها را بوسيله داغ علامتگذاري كرده ، ضمناً عمليات بهداشتي و روغن مالي را انجام داده و پس از جدا سازي دامهاي كشتاري ، بقيه شتران را مجدداً تا سال آينده در كوير رها مي سازند . اين زندگي نيمه وحشي شتر ها، موجب اشكالات بزرگي خواهد شد كه مهمترين آنها عبارتند از :

         -     نداشتن كنترل در تغذيه مناسب شترها و تخريب مراتع.

-         كاهش باروري اروانه ها و پائين آمدن ميزان زايش آنها .

-         تلفات شديد حاشي ها بعلت انجام نشدن مراقبت هاي لازم .

-         بعلت كنترل نشدن بيماريها ، افزايش تلفات در شتر هاي بالغ .

-         دور شدن از مناطق زندگي شتر داران و آسيب رساندن به مزارع كشاورزي .

-         عدم دسترسي به آب شرب به مدت هاي طولاني.

-         خطر آسيب از سوي حيوانات وحشي .

براي سامان دادن به شتر داري در كشور و جلوگيري از مسائلي كه در بالا گفته شد ، بايستي با گماشتن ساربان براي بنگله هاي شتر

(30 تا50 نفر شتر را يك بنگله مي گويند )از اين مشكلات جلوگيري نموده و بهره بيشتري از شتر داري نصيب اين قشر زحمتكش نمود .

ب- رعايت تعادل دام و مرتع :

اولين ضرر تخريب  مراتع به دامدار وارد مي گردد ، بخصوص در جاهايي مانند مراتع كويري و بياباني كه بازسازي اين مراتع حتي با هزينه هاي زياد هم بسيار مشكل است . بنابر اين با كمك كارشناسان منابع طبيعي ، ظرفيت محل چراي شتر ها را تعيين و بميزان توصيه شده از مراتع استفاده نمائيد .

ج- احداث آبشخور :

معمولاً در مراتع كويري كه زيستگاه شتر ها مي باشد، دسترسي به آب كه عمدتاً شور هم هستند بسيار مشكل و آبگاهها و آبشخورها ، دور از هم قرار دارند و بعلت كمبود اين منابع آبي ، هجوم شتران به مناطق داراي آب بسيار زياد و موجب شدت تخريب مرتع آن اطراف مي شود. شتر دارانيكه با گماشتن ساربان ، گله ها را به كنترل در آورده اند، بايد با كمك يكديگر يا تعاوني مربوطه و استفاده از تسهيلات بانكي ، در نقاط مختلف مرتع و در فواصل مناسب ، اقدام به ساختن آبشخور نمايند تا هم آب به مقدار كافي در دسترس شتر ها قرار گيرد و هم  ازفرسايش نقاط مخصوصي از مراتع جلوگيري گردد .

 د- محل جمع آوري :

يكي از خصوصيات خوب شتر داري ،  حداقل نياز به تاسيسات و تجهيزات و امكانات پرورش و نگهداري مي باشد . براي انجام بسياري از عمليات ، نظيرداغ زني ، روغن مالي ، پشم وكرك چيني ، معالجات وجدا سازي شتر ها ، فقط نياز به يك چهارديواري محصور ميباشد كه لازم است هر پرورش دهنده شتر ، چنين جايگاهي را پيش بيني نمايد.

ه – تامين علوفه :

شتر ها در زمستان ها  و همچنين سالهاي كم باران ، غذاي كافي را از مراتع نمي توانند بدست آورند. اين مشكل در كاهش توليد از جمله آبستني تاثيرات فراوان دارد . از نظر اقتصادي به صرفه است كه شتر داران مدت كوتاهي از زمستان را كه علوفه مراتع براي نيازهاي شتر ها كافي نمي باشد آنها را تغذيه دستي نمايند تا هم مراتع فرصت كافي براي رشد داشته باشند و هم صدمه اي به توليد شترها وارد نشود .

و – پرواربندي شتر :

براي آنكه جمعيت شتر بطور بي رويه افزايش نيابد و ضمناً در آمد خوبي هم نصيب شتر دار گردد ، هر ساله بايد تعدادي از شتر هاي هر بنگله را جدا نموده و به پروار بست .

بيشتر شتر داران ، شتر هاي نر بالغ 5 تا 8 ساله و شتر هاي ماده و حذفي مسن و شتر هاي ماده غير آبستن را براي پروار انتخاب و جدا مي نمايند. گاهي حاشي ها نيز پروار بسته مي شوند .

معمولاً بهترين سن براي پرواربندي شتر ، سن هاي 3 تا 5 سالگي مي باشد . در اين سن سرعت رشدو افزايش وزن بيشتر بوده و علاوه بر اين، گوشت آن كيفيت بهتري دارد . در صورتيكه جيره غذايي مناسبي در دوره پروار به شتر ها داده شود ، روزانه 5/1 تا 2 كيلوگرم افزايش وزن خواهند داشت .مدت مناسب براي پروار شتر90 روز است كه در طول اين مدت به وزن مناسب قابل عرضه به بازارمي رسند .

-         خداوند در قرآن مي فرمايد : آيا به خلقت شتر نمي نگرند كه چگونه به انواع حكمت و منفعت براي بشر خلق شده است.

-    شتر در مناطقي از كوير زندگي مي كند كه بعلت سختي شرايط منطقه ، حيوان ديگري قادر به زندگي در آن نيست.

-         شتر نباتات چند ساله خاردار ، خشبي و نامرغوب كوير را به محصولات دامي پر ارزش تبديل مي نمايد.

-         شتر در چرا ، از هر بوته مقداري علوفه برداشت نموده و بسمت بوته ديگر مي رود.

-         گوشت شترهاي جوان از لحاظ كيفيت با گوشت گوساله برابري مي كند.

-    پرزهائيكه در قسمت هاي داخلي دهان ، لب ها و اطراف زبان شتر موجود است ، در استفاده شتر از علوفه خاردار كمك مي كند.

-         وضعيت بدني و طرز قرار گرفتن شتر در مقابل آفتاب ، موجب تحمل گرماي زياد توسط اين حيوان مي شود.

-    اكثريت شتر هاي كشور ما ، يك كوهانه هستند ، ولي تعداد كمي شتر دو كوهانه هم در آذربايجان وجود دارد.

-     شتر هاي ماده در سن 3 سالگي به بلوغ جنسي و در 4 تا 6 سالگي به بلوغ جسمي براي بارورشدن ميرسند.

-         بهترين سن استفاده از لوك بين 9 تا 16 سالگي مي باشد.

-         يك لوك برايباروري 50 نفر ارونه بايد مورد استفاده قرار گيرد.

-         گري ، آلودگي به كنه ، ناهاز ، آبله ، اكتيما و شبه سل از مهمترين بيماريها و آلودگيهاي انگلي شتر است.

-    گماردن ساربان براي شتر ها جهت كنترل و حفاظت  از آنها مهمترين اقدام براي رونق حرفه شتر داري است.

-         شتر هاي 3 تا 5 ساله ، بهترين بازده پرواربندي را دارند.

اولین توجه انسان به شتر مرغ و محصولات وابسته به آن در حدود 7500 سال پیش تصور می گردد. در مصر قدیم از پرهای شتر مرغ بعنوان علامت عدالت و از تخم آن در مصارف
دارویی بهره می جستند. صحرانشین های آفریقایی پوسته تخم شتر مرغ را بعنوان ظرف حمل ونگهداری آب جهت مصارف انسانی به کار می گیرند که مصادق آن تمبر اداره پست کشور آفریقایی زامبیا است.از اواسط دهه 1800 میلادی مدارکپرورش شتر مرغ و جوجه کشی از آن در شرایط اسارت به ثبت رسیده است.این پرنده در راسته سینه پهن ها طبقه Ratitae بندی می شود. علت نامگذاری این گروه از پرنده ها عدم وجود تیغه بلند استخونSternum درناحیه سینه می باشد. از همین روز عضلات پروازی ناحیۀ سینه بسیار تحلیل رفته و کم حجم می باشد.در حال حاضر بزگترین پرنده زنده بر روی کرۀ خاکی است. این پرنده کم وبیش علفخوار است و مواد غذایی با فیبر بالا ( سلولزی ) در تغذیه آن نقش مهمی بازی می کند. البته در حیات وحش از پستانداران و خزندگان کوچک و حشرات نیز تغذیه می کند.
این پرنده می تواند مدت زمان به نسبت طولانی بدون آب ادامه حیات دهد. علت آنرا تا حدودی مدیون وجود غدد نمکی در بین آن می دانند غدد نمکی معمولا در پرنده های دریایی و خزندگان مشاهده می شود که کارش جذب نمک و مواد سمی موجود در خون ( و بالطبع مایع میان بافتی ) بصورت فعال و دفع آن به خارج از بدن موجود زنده است. این عمل موجب میگردد که پرنده نیاز کمتری به آشامیدن آب جهت دفع مواد سمی بدنش داشته باشد.
البته این پرنده به نوشیدن آب و استحمام با آب و حتی شنا در آن علاقه دارد ولی در صورت عدم دسترسی به آب ( در شرایط طبیعی حیات وحش ) ، همانند شتر می تواند تشنگی را بخوبی تحمل کند. آشامیدن این پرنده بصورت باز و بسته کردن متوالی منقار پایین و ایجاد حالت پمپاژ جهت به داخل کشیدن آب به صورت می گیرد. متعاقب آب پرنده گردن بلندش را فرم S درآورده و آب را به سمت معده هدایت می کند.
میزان مصرف آب روزانه بسته به آب و هوایی ( دما و رطوبت ) و نوع تغذه می تواند متفاوت باشد. اما به عنوان یک معیار ، در شرایط گرمای زیاد و رطوبت کم بطور متوسط هر پرنده بالغ بر 12 لیتر آب قابل شرب نیاز دارد.
در پرورش جوجه معمولا اولین وعده آب را همراه با غذا ( اندکی قبل از غذا ) در سن 2یا 3 روزگی آغاز می کنند. در روزهای اول جهت توجه جوجه ها به نوشیدن آب ، هر چند ساعت یک بار به درون آبخوریها انگشت زد و آب را به صدا در آورد تا جوجه ها توجه به آشامیدن کنند. حتی گاهی توجه شده است رنگ های خوراکی به آب افزوده شود تا پرنده علاقه بیشتری نشان دهد. البته باید توجه داشت در هفته اول پرورش مصرف آب اضافی موجب اسهال می شود و لذا باید محدودیت آب رعایت شود.به ازای هر سه دانخوری یک آبخوری مورد نیاز است. بعنوان یک معیار کلی ، میزان آب مورد نیاز جوجه ها 2تا 3 برابر میزان غذای مصرفی روزانه خواهد بود. دمای مطلوب آب آشامیدنیبین 21 تا 32 درجه سانتیگراد است. در شرایطی که دمای آب کمتر یا بیشتر از مقادیر ذکر شده باشد و یا طعم و بوی نامطلوب داشته باشد ، پرنده میل کمتریبه آشامیدن داشته و به دنبال کاهش مصرف آب ، کاهش مصرف غذا و کارایی هضم و جذب پرنده بروز خواهد کرد. بین 75 تا 80 درصد وزن بدن پرنده بدنیا آمده آب است که در زمان بلوغ به 70- 75 درصد می رسد. چنانچه محرومیت از آب برای مدت طولانی ادامه یابد و حد 10 درصد آب بدن از دست برود ، پرند دچاره اختلال شدید می شود و اگر این روند ادامه یابد و 20 درصد آب بدن از دست برود پرنده خواهد مرد.
کیفیت آب آشامیدنی مصرفی پرنده را در حد جوجه گوشتی در نظر می گیرند. آب باید از دو جنبه میکروبی و شیمیایی مورد ارزیابی قرار گیرد. طعم بد آب یا حضور مواد شیمیایی مضر از جمله سموم می تواند سلامت پرنده را به مخاطره بیاندازد. در بحث کنترل کیفیت آب به موارد زیر یاید توجه شود. سختی کل آب که شامل تمامی مواد معدنی محلول موجود در آب است و حداکثر 5000 قسمت در میلیون ( ppm) قابل تحمل است. البته این به شرطی است که برخی از مواد محلول موجود ، بر طعم و بوی آب تأثیر نامطلوب شدیدی ایجاد نکنند که موجب عدم مصرف مناسب آب شود. از اینرو برخی مواقع به عدد ( ppm ) 3000 اکتفا می شود.
سولفات ها دستۀ دیگری از مواد معدنی هستند که معمولاً بصورت ترکیب با منیزیم ، سدیم یا کلسیم می باشند. در اکثر مواقع اثر اسهال زایی داشته و حداکثر قابل قبول آن ( ppm ) 500 است. از دیگر مواد قابل ارزیابی آهن است. معمولاً حضور ترکیبات آهن با غلظت های بالاتر از ( ppm ) 3/0 ( 300ppb ) به رنگ آب قهوه ای ( زنگ زدگی ) می دهد و طعم خاصی ایجاد می کند. شتر مرغ به نسبت پرنده های دیگر نسبت به مصرف آهن حساس تر بوده و تحمل کمی در مصرف آن دارد. حتی حضور زیاد ترکیبات آهن دار با جذب و متابو لیسم فسفر تداخل می کند. کمبود فسفر هم در رشد استخوانی پرنده تداخل نموده و ممکن است عوازض راشیتیسم ایجاد نماید و هم به گوشت طعم جگر مانند می دهد. در مجموع باید میزان ppm 3/0 را بعنوان حداکثر آهن موجود در آب در نظر گرفت. کلریدها در واقع نمک شور کنندۀ آب بوده و به آن طعم شوری می دهند. حداکثراً با سدیم همراه بوده و تا سطح ppm 50-100 مناسب تر می باشند. البته باید میزان نمک جیره را باسطح کلرید موجود در آب به تعادل رساند. حضور فسفات در آب می تواند نشانه آلودگی منبع آب با فاضلاب و زنگ خطری بر حضور باکتریایی مضر باشد. حضور این ماده به مقادیر زیاد می تواند دلیل بر نشست منابع آلوده به آب مورد استفاده باشد. در اثر تجزیه این ترکیب توسط باکتریها چه در محیط خارج از بدن چه داخل بند ( روده ها ) ماده سمی تریژیت تولید می شود. از عوازض ایجاد شده متعاقبمصرف طولانی نیتراث ها ، علائمی شبیه کمبود وتامین A و ضعف سیستم ایمنی است. میزان حداکثر نیترات در آب ppm50-100 است.
بسیاری از مواقع حضور سولفید هیدروژن موجب بوی بد آب می شود. میزان خیلی کم این ماده حتی (ppm 1 ) نیز بوی بد تولید می کند و در ترکیب با آهن رسوبات تیره و روغنی ایجاد می کند. با افزودن هیپوکلرید به آب می توان گوگرد آنرا آزاد نمود تا بوی آب از بین برود.
اسیدیته یا PH آب نیز دارای اهمیّت است. چنانچه آب اسیدی باشد موجب خورندگی و زنگ زدگی در لوازم فلزی ( مانند پمپ آب ، مخازن ،لوله ها و... می شود. چنانچه آب قلیایی باشد میکروارگانسیم ها تحریک به رشد شده و جرم گرفتگی زیاد خواهد شد. PH مناسب را بین 5/7 – 8/6 در نظر می گیرند.
انواع حشره کش و علف کش و فلزات سنگین (مانند سرب ، جیوه ) نیز از عوامل آلاینده آب آشامیدنی هستند که در آب مناسب نباید حضور داشته باشند. در مورد آلودگی میکروبی آب ، میکروارگانیسم های متعددی مطرح می شوند. از جمله ویروس ها ، باکتریها ، قارچها ، تک یاخته ها، تخم انگلها.
میزان کل باکتری موجود در آب باید کمتر از 100 پرگنه در هر 100 سی سی آب باشد. تعداد باکتری کلی فرم نیز باید کمتر از 50 پرگنه باشد. برخی از باکتریها از جمله اشرشیا کلی ویا سالمونلا نباید وجود داشته باشند.
در مجموع در اکثر مواقع فیلتر کردن و کلر زدن مناسب به آب می توان آبی مطلوب برای مصرف آماده نمود. توجهّ شود که آب فرآوری شده بدقت چک شود.

شتر مرغ از جمله پرندگاني است كه امروزه پرورش آن دردنيا روبه افزايش نهاده

بطوري كه براساس آمار اعلام شده درحال حاضر كشورهاي آمريكا، انگليس و آفريقاي جنوبي به عنوان مهمترين كشورهاي پرورش شترمرغ دردنيا به شمار مي روند

براساس نظريه كارشناسان توجه ا نسان به شترمرغ و محصولات آن تقريباظ به 7500 سال پيش برمي گردد

اولين اثري كه حاكي ازوجود شترمرغ در صحرا بوده مربوط به سنگ منقوشي است كه در شكار شترمرغي را توسط يك پلنگ به تصوير كشيده است

 اين كارشناسان معتقدند مصريان باستان از پرها متقارن شترمرغ بعنوان سمبل عدالت و از تخم هايش براي مصارف دارويي استفاده مي كردند

 به گفته آنان از تخم خالي شترمرغ در آن زمانها براي حمل و نگهداري آب استفاده مي كردند برخي از اعراب نيز شترمرغها را براي تغذيه شكاركرده و چرم آنها را درلباسهايشان به كار مي بردند

براساس اطلاعات موجود اولين جوجه كشي شترمرغ به روش مصنوعي در سال 1875 ميلادي در الجزاير صورت گرفت كه از12 آشيانه مختلف 8 جوجه به دست آمد

 شترمرغ بزرگترين جانور از دسته پرندگان است كه به وسيله گياه يونجه تغذيه كرده و پس از گذشت 14 ماه از تولدش، وزن آن به 110 تا130 كيلوگرم مي رسد

 به گفته دكتر محمد سهراب يكي از اولين واردكنندگان اين صنعت در كشور در حال حاضر سالانه بيش از 500 هزار شتر مرغ در دنيا پرورش داده مي شود

 اين پرنده كه داراي گوشتي قرمز و انواع پروتئين و چربي با كلسترول پايين است، به سرعت رشد وزني دارد

 جهت تبديل تخم شترمرغ به جوجه يك روزه تخم اين حيوان بايد معمولاظ بين 40 تا 45 روز در دستگاههاي جوجه كشي نگهداري شود

 هر شترمرغ در سال اول عمر خود قادر است 30 تخم ودرسالهاي دوم و سوم بين 60 تا100 تخم رادر سال توليدكند

 از اين تعداد معمولا 50 درصد آن قابليت تبديل به جوجه شترمرغ رادارند

به گفته وي درحال حاضر، هزينه تهيه هرعدد تخم شترمرغ قابل جوجه كشي از كشورهاي خارجي 250 هزار ريال تا3 ميليون ريال مي باشد

 همچنين قيمت خريد جوجه يك روزه از كشورهاي خارجي بين 460 هزار ريال تا 6 ميليون ريال و قيمت هر شترمرغ به سن كشتار رسيده 3 ميليون ريال تا 40 ميليون ريال است

براساس تحقيقات انجام شده از سوي كارشناسان پرورش شترمرغ دركشورهاي توسعه يافته، ايران از جمله كشورهايي است كه بهترين آب و هوا را براي پرورش اين پرنده سنگين وزن دارا است

 پرنده شترمرغ نياز به اماكن مخصوص ندارد و تنها نياز به يك مكان داراي سايه بان، مزرعه كشت يونجه و آب دارد و اين پرنده كمتر به بيماري دچار مي شود

 پوست شترمرغ بهترين پوست براي ساخت كيف وكفش بوده و دردنيا متقاضي فراواني داراست

 از چربي شترمرغ هم براي ساخت انواع كرمهاي تقويتي پوست و كرمهاي دارويي واز تخمهاي غيرقابل جوجه شدن آن در كارهاي تزئيني واز جمله لوستر سازي استفاده مي شودواز روده آن نيز بهترين نخ بخيه اعمال جراحي تهيه مي گردد•باتلاشهاي صورت گرفته 48 مزرعه بزرگ پرورش شترمرغ در سراسر كشور داير شده وبيش از 400نفر در اين مزارع مشغول به كار شده اند

با برنامه ريزي هاي انجام شده براي توسعه صنعت پرورش مرغ در كشور، ضمن ايجاد بيش از 2 هزار شغل جديد در اين صنعت تا پايان امسال،نياز كشور به گوشت قرمز تا پايان سال 86 بطور صددرصد برطرف خواهد كرد

همچنين با راه ا ندازي دهكده شتر مرغ ساوه در آينده نزديك بيش از 30هزار شغل در اين صنعت ايجاد خواهد شد

درهريك از مزارع پرورش شترمرغ ايجادشده دركشور علاوه برنيروهاي عادي جذب شده، دونفر دامپزشك و4 نفر كارشناس دامپروري جذب اين مزارع شده اند

پرورش شتر مرغ از سال 1860 در كشور افريقاي جنوبي به صورت جدي آ‎غاز گرديد و سپس در ساير نقاط دنيا گسترش يافت. امروزه در بسياري از كشورها پرورش شتر مرغ انجام مي شود. كشور ايران هم چند سالي است مبادرت به واردات اين پرنده نموده و در امر پرورش آن گام نهاده است. در طي چند سال گذشته مطالعاتي برروي پارامترهاي توليدي، جوجه كشي، تغذيه و پرورش اين پرنده صورت گرفته كه توأم با موفقيت هايي دراين زمينه بوده است. قابل ذكر است كه تاكنون در ايران محصولات حاصل از كشتار اين پرنده به بازار عرضه نشده است.

محصولات اين پرنده شامل گوشت، چرم، پروساير محصولات فرعي است. گوشت پرنده قرمز بوده و از خواص آن مي توان پايين بودن ميزان چربي، كلسترول، تردي خاص و بالا بودن ميزان پروتئين را نام برد. چرم اين پرنده چرمي با ظاهري زيباست و درساخت انواع محصولات چرمي به كار مي رود. نوع ديگر چرم حاصل از پوست ناحيه ساق پاي شترمرغ است كه از صفحات فلسي، مانند پوست مارمولك تشكيل شده و در ساخت محصولات چرمي و به خصوص پوتين گاو چران ها استفاده مي شود.پرهاي شتر مرغ در ساخت انواع گردگيرها استفاده مي شود و خاصيت گردگيري بالايي دارد. همچنين ازپرشتر مرغ در تزيين علم در مراسم مذهبي، ساخت انواع كلاه ها و شال گردن ها استفاده مي شود. ساير محصولات فرعي اين پرنده شامل پوسته تخم مي باشد كه از تخم هاي بي نطفه در زمان جوجه كشي به دست مي آيد. برروي اين تخم ها كارهاي هنري از جمله نقاشي و حكاكي صورت گرفته و با قيمت هاي گزافي به فروش مي رسند. به طور كلي از كليه اجزاي اين پرنده استفاده مي شود. شترمرغ در سن 10 تا 14 ماهگي كشتار مي گردد و در اين سن حدود 100 تا 120 كيلوگرم وزن دارد. گوشت حاصل از اين پرنده بيشتر از قسمت ران مي باشد كه در حدود 30 تا 35 كيلوگرم است. همچنين پوستي به مساحت 3/1 تا5/1 متر مربع استحصال مي گردد.



پرورش مولدين

شتر مرغ در سن 2 تا 3 سالگي به بلوغ جنسي مي رسد و تا مدت زيادي بارور باقي مي ماند. پرنده نر در زمان بلوغ به رنگ سياه با پرو بال سفيد رنگ و شتر مرغ ماده به رنگ قهوه اي تا خاكستري است. بارزترين نشانه در شتر مرغ نر، قرمزي رنگ ساق پا ، نوك و اطراف چشم است كه ارتباط مستقيمي با قدرت جنسي نر دارد. هرچه اين قرمزي بيشتر باشد پرنده از قدرت نرينگي بيشتري برخوردار است.

شتر مرغ نرو ماده به صورت جفت تا دسته هاي چند تايي و نيز به صورت گله نگهداري مي شوند. اين تركيبات بسته به ميزان زمين موجود و امكانات، قدرت جنسي نرها و اهداف اصلاح نژادي متفاوت مي باشد. هيچ استاندارد خاصي در اين رابطه وجود ندارد و مدير مزرعه با شناسايي پرندگان و اهداف مورد نظر روش مناسب را انتخاب مي نمايد. شتر مرغ ها در سال درحدود 6 تا 8 ماه تخمگذاري نموده و بقيه سال را استراحت مي كنند. در ايران اين زمان از حدود بهمن ماه آغاز گشته و تا آبان ماه ادامه دارد. بديهي است در مناطق مختلف اين زمان متغيير باشد. در طول فصل تخمگذاري هر پرنده ماده به طور متوسط 40 تا 60 تخم مي گذارد. البته در بعضي از پرندگان (از جمله در كشورمان) اين ركورد به 120 عدد تخم مرغ هم مي رسد. به طور متوسط از هر پرنده ماده در سال حداقل 20 عدد جوجه سالم تا زمان كشتار بايستي توليد گردد تا اين فعاليت به صورت اقتصادي ادامه يابد.

توليد مثل پرنده به عوامل زيادي از جمله ژننتيك ، شرايط آب و هوايي، سلامت پرنده و به خصوص جيره مناسب بستگي دارد. استرس از عوامل منفي در تخمگذاري پرنده مي باشد. معمولاً براي هر پرنده بالغ حداقل 250 متر مربع در گردشگاه در نظر گرفته مي شود كه البته بهتر است فضاي متعلقه بيش از اين باشد. فضاي مسقف (سايبان) به ازاي هر پرنده بالغ در حدود 8 متر مربع و ارتفاع حصار در حدود 2 متر مي باشد. در شرايط طبيعي هر پرنده بعد از گذاشتن حدود 18 عدد تخم برروي تخم ها نشسته و جوجه كشي طبيعي انجام مي گيرد. در مزارع از ماشين هاي جوجه كشي استفاده مي گردد. در سال اول تخمگذاري، ميزان تخم گذاري نسبتاً پاببن است ولي در سال هاي بعد به طور قابل ملاحظه اي افزايش مي يابد و در زمان تخمگذاري پرندگان، بايستي آرامش كافي براي پرنده مهيا گردد و ازحضور بازديدكنندگان كاست. هر گونه استرس شامل تغيير جيره، صداهاي ناآشنا براي پرنده(پارس سگ، تراكتور، هوايي و ....) حضور بازديدكنندگان، ترس و حتي تغييرات آب وهوايي برروي تخمگذار و باروري تخم ها اثر مستقيم دارد. در زمان فصل استراحت بايستي غذا با فيبربالا، پروتئين و انرژي پايين در اختيار پرنده قرار گيرد و افزايش وزن پرندگان را كنترل نمود . وزن اضافي در فصل توليد اثر منفي در جفتگيري و تخم گذاري دارد. در فصل استراحت بايستي ويتامين و مواد معدني به اندازه كافي در اختيار پرنده قرار گيرد.



جوجه كشي مصنوعي شترمرغ

شتر مرغ ماده معمولاً بين ساعت 4 تا7 بعدازظهر تخمگذاري مي كند. بلافاصله بعد از تخم گذاري بايستي تخم ها توسط كارگر جمع آوري شده و به محل جوجه كشي منتقل شوند.

دوران جوجه كشي 42 روز مي باشد. درجه حرازرت دستگاه جوجه كشي 3/36 درجه سانتي گراد و رطوبت در حدود 20 تا 25 درصد است. وزن تخم به طور متوسط در حدود 5/1 كيلوگرم بوده و در پايان دوران جوجه كشي بايستي در حدود 13 تا 15 درصد از وزن تخم كاهش پيدا كند. در غيراينصورت ممكن است مشكلاتي در جوجه در آوري ايجاد گردد. معمولاً تخم ها به مدت يك هفته جمع آوري و در درجه حرارت و رطوبت مناسب نگهداري شده و سپس تخم هاي بي نطفه از دستگاه خارج مي گردند. در روز سي و هشتم تخم ها به هچر منتقل شده و تا زمان خروج از تخم در دستگاه باقي مي مانند. بهتر است جهت خشك شدن و فعاليت نسبي پرنده، به او اجازه داد تا به مدت 6 تا 12 ساعت دردستگاه هچر باقي بماند و سپس خارج گردد. بهداشت دستگاه و سالن جوجه كشي بسيار مهم بوده و بايستي حتي الامكان از ورود افراد متفرقه به محيط جوجه كشي خودداري شود. جوجه ها به هنگام تولد وزني در حدود 700 تا 1000 گرم دارند. بند ناف توسط آيودين ضدعفوني مي گردد. كف بيني هاي هچري نيز بايد اصطكاك كافي داشته باشند تا از بازشدن پاها درجوجه جلوگيري به عمل آيد. چنانچه جوجه نتواند از تخم خارج شود بايستي به جوجه كمك شود. اين امر نياز به كسب تجربه كافي داشته و هر گونه مداخله عجولانه سبب نتايج منفي درهچ خواهدشد.



پرورش جوجه

پس از خروج از تخم جوجه ها بايستي درحرارت 30 تا 32 درجه سانتي گراد قرار گيرند. بهتر است اين حرارت در زير منبع حرارتي (لامپ هيتر، مادر مصنوعي) براي جوجه مهيا شده و اجازه انتخاب را براي جوجه فراهم آورد. در صورتي كه شرايط جوي اجازه دهد مي تواند جوجه را 24 ساعت بعداز درآمدن از تخم در فضاي آزاد قرارداد. مراقبت از جوجه در سنين اوليه بايستي با دقت انجام شود. بهداشت سالن كاملاً رعايت شده و شب ها شرايط مناسب از نظر دما و تهويه براي جوجه ها فراهم شود. عفونت كيسه زرده از متداول ترين علل مرگ و مير جوجه ها تا سن حدود 14 روزه گي است. اين عفونت مي تواند از طريق تخم، دستگاه جوجه كشي، بندناف و نيز غذا و خوردن مدفوع(از طريق روده) به كيسه زرده منتقل شود. عدم جذب به موقع كيسه زرده باعث عفونت و مرگ جوجه خواهد شد. هرگونه استرس نيز مي تواند شرايط را براي باقي مانده كيسه زرده در بدن جوجه و عفونت آن فراهم نمايد. از ديگر علل مرگ و مير در جوجه ها را مي تواند عفونت هاي باكتريايي، اسهال و مشكلات فيزيكي پانام برد. غذا 24 ساعت بعداز هچ بايستي در اختيار جوجه قرار گيرد. غذا بايستي داراي انرژي و پروتئين بالا و از نظر املاح معدني وويتامين ها بالانس باشد. چند روزي طول مي كشد تا جوجه خوردن آب و غذا را بياموزد واين مدت زمان كافي را براي جذب كيسه زرده فراهم مي نمايد. قرار دادن يك جوجه بزرگ تر در ميان جوجه هاي تازه به دنيا آمده عمل آموختن خوردن و آشاميدن را به جوجه ها آسان مي سازد. جوجه هاي مريض و غيرفعال را بايستي سريعاً از ساير پرندگان جدا نموده و در فضاي ديگر تحت درمان قرار داد.

انباشتگي اجسام خارجي از قبيل سنگ، چوب و ساقه در پيش معده و سنگدان از ديگر عوامل مرگ و مير جوجه ها تا سن چهارماهگي مي باشد. هرگونه استرس از قبيل بالانس نبودن جيره (از نظر موادغذايي ، مواد معدني وويتامينه و غيره) نيز بيماري و عدم آرامش و سلامت پرنده مي تواند به اين مسأله منجر گردد. بنابراين حتي الامكان سعي شود محيط پرورش جوجه ها عاري از هرگونه اجسام خارجي باشد. واكسيناسيون جوجه ها عليه بيماري نيوكاسل در كشورمان الزامي است. تلفات ناشي از اين بيماري توسط بعضي از مزارع در ايران گزارش شده است. جوجه ها به بيماري آنتروتوكسمي نيز حساس هستند. واكسيناسيون جوجه عليه اين بيماري توصيه مي گردد. اين بيماري غيرواگير بوده و عامل اصلي آن استرس است. (تغييرات جيره حمل و نقل، ترس، تراكم جوجه هاو....) جوجه ها به سرعت رشد كرده و درسن يك ماهگي در حدود 3 تا 6 كيلوگرم وزن دارند. با افزايش سن جوجه ها بايستي فضاي بيشتري در اختيار آنان قرار داد. گردشگاه جوجه ها بايستي داراي سايبان بوده و خاك بهترين انتخاب به عنوان بستر مي باشد. بستر فضاي مسقف بهتر است از جنس بتن باشد تا به راحتي بتوان آن را شست وشو داد و ضدعفوني كرد. در بعضي از مزارع از سيستم حرارت زيرزميني به عنوان منبع حرارت استفاده مي نمايند. اين مسأله باعث گرمي بستر و آرامش پرنده و نيز كاهش تلفات ناشي از عفونت كيسه زرده خواهد شد. در سن سه ماهگي جوجه ها وزني بين 20 تا 30 كيلوگرم خواهند داشت. بعداز سن 3 ماهگي جوجه ها نسبتاً مقاوم بوده و تلفات كاهش مي يابد. بعداز سن 3 ماهگي بيشتر تلفات ناشي از مسائل فيزيكي است. از سن سه ماهگي تا پايان يكسالگي (زمان كشتار) جوجه ها در فضاهاي محصور نگهداري مي شوند. معمولاً به ازاء هر پرنده، حداقل 50 متر مربع فضاي گردشگاه در اختيار قرار مي گيرد. فضاي سايبان براي هرپرنده نيز 5 متر مربع است. بنابراين بعداز سن سه ماهگي پرندگان نياز به سالن هاي بسته نخواهند داشت. بعداز سن سه ماهگي پرندگان به سرما و گرما بسيار مقاوم هستند. پرندگاني كه به عنوان مولد انتخاب مي شوند بعداز سن يكسالگي از جيره هاي نگهداري استفاده مي نمايند.



مقدمه:

گوشت طيور تا كنون به عنوان يك غذاي خوب و تجملي مورد توجه مصرف كنندگان قرار گرفته است ، اما بدليل اينكه 70-60% جيره طيور از غلات تشكيل مي شود ، هزينه توليد آن بالاست ، همچنين در كشورهاي فقير كه مصرف روزانه پروتئين حيواني هر فرد بيشتر از 30 – 20 گرم نمي باشد ، غلات به عنوان مواد اصلي تشكل دهنده غذايي افراد بشمار مي روند .

بعضي از كشورها سعي در افزايش توليد گوشت طيور و تخم مرغ دارند ، اما بدليل كمبود غلات دچار مشكل افزايش هزينه مي شوند .

افزايش انفجاري جمعيت انساني بويژه در كشورهاي جهان سوم صرفه جويي در غلات را طلب مي كند . بنابر گزارش سازمان جهاني تندرستي تعداد زيادي كودك همه ساله بدليل گرسنگي يا بيماري هاي وابسته به گرسنگي از دنيا مي روند .

هم اكنون در بعضي از كشورها از ضايعات طيور به انضمام احشا ، پرو بال ،خون ، سرو انگشت پا و... در جيره دام و طيور استفاده مي شود ، با اين وجود مقدار زيادي از فضولات و پس مانده هاي طيور دور ريخته مي شود مگر در موارد محدود كه بعنوان كود يا توليد بيوگاز جهت سوخت استفاده مي گردد .

در بعضي كشورهاي شرقي از فضولات طيور در پرورش ماهي استفاده مي شود كه مي توان آنها را در تغذيه گوسفند يا ديگر نشخواركنندگان همانند گاو گوشتي مخصوصاً در خاورميانه و ديگر قسمتهاي جهان كه فاقد چراگاه مي باشند – مورد استفاده قرار دارد .

پس مانده هاي طيور زمانيكه تحت شرايط مطلوب جمع آوري شوند داراي 20 -30 % پروتئين خام مي باشند ، اما تركيب ماده خشك آن بستگي به سيستم پرورش چوچه ، محيط ،آناليز شيميايي ، آب و غذا دارد .

اگر چه جيره جوجه هاي گوشتي معمولاَ داراي 22% پروتئين خام است اما مقدار نسبتاً زيادي نيتروژن و 30-25% پروتئين خام توليد مي شود .

اهميت نوع پس مانده ها :

فيبر خام پس مانده هاي طيور بستگي زيادي به نوع و مقدار بستر طيور گوشتي دارد . بيشتر آب مورد استفاده طيور در خاورميانه داراي 3000 ppm TDS مي باشد كه باعث رقيق شدن فضولات طيور مي شود ، امادر اقليمهاي خشك با رطوبت پائين ، درجه حرارت با بالا رفتن ماده خشك پس مانده ها كمك مي كند و مقدار نسبتاً بالايي كلسيم و فسفر آن را مي توان در فرمولهاي غذايي گوسفند مورد استفاده قرار داد .

آزمايش با پس ماندههاي طيور:

تحقيق درباره كاهش هزينه جيره هاي غذايي دامهاي پرواري به آزمايشي بر سه گروه 50 تايي بره هاي جوان منجر شد دامها همراه با يك گروه شاهد در جايگاههاي بسته با كنسانتره هاي حاوي پس مانده هاي طيور و يونجه به مدت 122 روز تغذيه شدند :

جدول شماره 1:

جدول شماره 2:

نتيجه :

از آناليز جيره ها مشخص مي شود كه با افزايش مقدار پس مانده هاي ظيور ميزان مينرالها افزايش مي يابد ، اما ميزان فيبر خام كاهش پيدا مي كند ، همچنين با وجود بالا رفتن ميزان مينرالها هزينه ها كاهش محسوسي دارد .

گوسفندان پروار شده با كنسانتره حاوي 25 % از پس مانده هاي (فضولات ) طيور ( جيره 4) ، تقريباً راندمان تبديل غذايي مساوي با گروه شاهد كه فاقد پس مانده ها طيور در كنسانتره گروه چهارم ، هزينه جيره بسيار كمتر از گروه شاهد مي گردد كنسانتره اثرات زيان واري ندارد و در معاينه گوشت پس زا ذبح تغيير نامطلوبي در كيفيت آن مشاهده نگرديد .

استفاده از پس مانده هاي طيور در جيره گاو و گوسفندان پرواري باعث كاهش هزينه توليد و كاهش سود تغذيه افراد و همچنين بهبود وضع اقتصادي كشورهاي مربوطه گردد .

  از آنجا که اقلیم و شرایط آب و هوایی هر منطقه تأثیر بسزایی بر رشد و نمو و تولید گیاهان زراعی مختلف دارند ،به سادگی نمی توان دستورالعملی را که برای کشت و کار یک گیاه زراعی در یک منطقه تدوین شده است برای زراعت آن گیاه در منطقه ای دیگر به کار برد .علاوه بر این ،تنوع گیاهان زراعی و خصوصیات رشد و نموی و  نیازمندی های متفاوتی که دارند  ایجاب می کند ،کشاورزان با استفاده از تجارب کارشناسان و کاربرد توصیه های علمی و فنی سازمان های زیربط که تحقیقات زراعی در هر منطقه را عهده دار هستند ،مناسبترین نهاده ها و بهترین روش ها را در امر کشت وکار خود مورد استفاده قرار دهند .با این حال ، گیاهان زراعی مختلف دارای وجه اشتراک زیادی هستند که بر اساس این خصوصیات مشترک می توان بعضی تصمیم گیری های زراعی را در مورد کلیه اعضاء یک گروه به کار بست و به این ترتیب تسهیلاتی در برنامه ریزی عملیات تولید فراهم نمود . با توجه به اینکه گیاهان زراعی خصوصیات مختلفی دارند و برنامه تولید گاهی ممکن است چند هدفی باشد ، از این رو این گروه بندی ها مطلق نیستند و این احتمال وجود دارد که برخی محصولات زراعی در دو یا چند گروه مختلف جای گیرند .

نقش ویتامین A  در سیستم ایمنی

نقش ویتامین C  در سیستم ایمنی

نقش ویتامین E  در سیستم ایمنی

در سالهای اخیر، بیوتكنولوژی به پیشرفتهای قابل توجهی در تولید محصولات كشاورزی و دامی دست یافته است كه شامل انتقال یك ژن ویژه از یك گونه به گونه دیگر برای تولید ارگانیسم ترانسژن، تولید دامها و گیاهان مشابه از نظر ژنتیكی و آمیخته كردن انواع مختلف سلولها برای تولید محصولات مفید دارویی می باشد. پیشرفتهای حاصله كاربردهای زیادی در تولیدات دامی از طریق افزایش رشد دام، ظرفیت تولیدمثلی، سلامتی دام و توسعه محصولات جدید دامی، داشته اند. اما مبحثی كه طی سالها،توجه مطالعات و آزمایشات تحقیقاتی زیادی را بخود معطوف ساخته است، امكان ایجاد و توسعه تكنیكی است كه بتواند، به منظور پیش بینی جنس گوساله، اسپرم را در ابتدای كار، تعیین جنس كند. توانایی و امكان تعیین جنسیت گوساله، یك هدف قدیمی صنعت گاو شیری و گوشتی در دنیا بوده است و در حال حاضر به عنوان یكی از تكنیكهای تولیدمثلی مطلوب شناخته شده است. این روش، سیستمی است دقیق به منظور جداسازی كروموزومهای جنسی X و Y در اسپرم كه با امر تلقیح مصنوعی همراه است و اثرات بسیاری بر بازده تولید شیر و گوشت خواهد داشت. 

 ادامه توضیحات در ادامه مطلب

عدم تامين آب كافي و يا تهيه آب بي كيفيت براي گاوهاي شيري باعث كاهش توليد و رشد آنها شده و بيماريهاي مختلفي را بوجود مي آورد .

تامين آب كافي و سالم ، فعاليت شكمبه را بهبود بخشيده ، مصرف خوراك را افزايش داده و در بهبود جذب مواد مغذي تاثير خواهد داشت .

همچنين آب احتياجات حجم خون بدن دام و بافت هاي آن را برآورده مي سازد .از آنجا كه 87% شير توليد و 80% خون را آب تشكيل مي دهد ، اهميت آن بيش از پيش روشن مي شود .

جدول استاندارد های اندازه گیری عملکرد تولید مثلی :

نسبت های معمول مواد معدنی در جیره های غذایی برای جلوگیری از ایجاد عدم تعادل:

                جدول متوسط روزهای آبستنی 5 نژاد مهم گاو شیری

جدول راهنمای استاندارد مصرف ماده خشک روزانه در گاوهای شیری (برحسب پوند)

جدول راهنمایی تعداد تلیسه های جایگزین در گله